«Шынның» почтазындан
Кижизидикчи, удуртукчу башкы ава
Мээӊ маадырым — нарын, берге, солун амыдыралды чүктеп эрткен башкы Светлана Анзатовна Соскут. Ол Шемиге 1952 чылдыӊ май 3-те бөдүүн арат өг-бүле Анзат, Ханды Ховалыгларныӊ хеймер кызы болуп чаяаттынган. Ынак авазы үш харлыг турда «кызыл-дустай» берген. Ачазындан он бир харлыында чарылган. Кады төрээннери-биле азыранчып өзүп келгеннер.
Бичиизинде бажың-балгадын арыдыр чуп, өшкү-хойну сагжып, анай-хураган дозуп хүнзээр турган. Кара чажындан эрес-кежээ чаш уругну кожалары чаптап, магадаарлар. Ада-иениӊ эргеледиг-чассыдыышкынын көрбээни-биле ол шала шириин, турум, негелделиг кылдыр өзүп келген.
Хорум-Даг, Кызыл, Суг-Аксының школаларынга өөренип чораан үезинде спортка хандыкшый берген. Ылаңгыя республика чергелиг чиик атлетика, хол бөмбүү, баскетбол, теннис, шыдыраа маргылдааларынга шаңналдыг черлерни ээлеп чораан. 1970 чылда Кызылдың башкы институдунуң математика, физика факультединче дужаап алгаш, шыырак чедиишкинниг өөренип, 1975 чылда доозуп үнген. Башкы мергежилдиг ажылчын оруун Алдан-Маадыр школазындан эгелээн. Өөреникчилерни быжыг билигге, шыӊгыы корум-чурумга өөредип, спортка хандыкшыдып чораан. Улаштыр Чыраа-Бажынга, Чадаана школазынга математика башкылап, директорнуң оралакчызынга база ажылдаан.
Светлана Анзатовна 1983–2000 чылдарда Сүт-Хөлдүӊ өөредилге килдизинге школа инспекторлап тургаш, өөредилге реформазын кожуунга чедиишкинниг чорудуп, Ак-Даш, Кызыл-Тайга, Кара-Чыраа школаларын он чыл школалары кылдыр эде тургузарынга улуг үлүүн киирген. Өөредилге-кижизидилгениӊ утка-шынарынче кол кичээнгей салып, бедик арга-дуржулгалыг кадрларны ажылдадып турган. Кызыл, Новосибирск, Москва хоорайларга билиг бедидер тускай курстарга өөренип, школаларга компьютеризация чаартылгазын билдилиг удурткан.
Аныяк салгалдыӊ, чоннуӊ мөзү-шынар кижизидилгезинге ооң үлүг-хуузун өөренип көргеш, кожуун чагырыкчызыныӊ социал политика талазы-биле оралакчызынга томуйлаан. 2009–2020 чылдарда тус-тус удуртукчулар, депутаттар, хөй-ниити организациялары-биле демнежип, кожууннуң өг-бүлелери-биле сырый харылзаалыг социал адырны билдилиг удуртуп келген.
Ак-Даш, Алдан-Маадыр, Бора-Тайга, Кызыл-Тайга сумуларга чаа эмнелге черин тудар төлевилелди, «Өөредилге», «Кадык камгалал», «Демография» национал төлевилелдерни боттандырар талазы-биле ажыл-ишти шыырак деңнелге удурткан. Чоннуң социал байдалын экижидер «Инек – чемгерикчи малым», «Социал картофель», «Социал хөмүр», «Кыштаг», «Социал керээ» төлевилелдерни кожуунга чедиишкинниг организастаан.
Тыва Республиканың Чазаа ону 60 муӊ акшаның сертификады-биле шаңнаан. 2018 чылда Сүт-Хөл кожуун назы четпээн уруглар аразынга эки профилактика ажылын чорутканы, чаӊгыс-даа хоойлу-дүрүм хажыдыышкыны болбааны дээш ооӊ ачы-хавыяазын үнелээни ол.
Үре-түңнелдиг ак сеткилдиг ажыл-ижи, ачы-хавыяазы дээш Россияныӊ, Тываныӊ дөрт аӊгы медальдарынга, хөй санныг хүндүлүг шаӊналдарынга төлептиг болган.
Светлана Анзатовна 1975 чылда Владимир Моӊгушович Соскут-биле өг-бүлени туткан. Өөнүӊ ээзи – алгы-кеш-биле ажылдаар тускай мергежилдиг. Ону Иркутск хоорайның өлүк-кеш техникумунга өөренип алган. Ол 1983 чылда Сүт-Хөл кожуун белеткелдер конторазының директорунга томуйлаткан. Ажылды билдилии-биле удуртуп, «Кызыл тук» шаңналының эдилекчизинге чедир ажылдаан.
Соскуттарның өг-бүлези 3 ажы-төлдү бодарадып, төлептиг кижилер кылдыр кижизидип өстүрген. Уругларыныӊ улуу 7 харлыг, ортуну 3 харлыг, бичиизи 1 айлыг турда ачазы хенертен берге аарыгдан аарааш, «кызыл-дустай» берген. Светлана Анзатовна берге үени чүктеп эртип, ажы-төлүн кара чааскаан азырап өстүргеш, амыдыралдың делгем оруунче киирип каан. Олары дээди эртемниг, ажыл-агыйлыг, өг-бүлелиг.
«Хөйү хөйлең, чону чоорган» дээри дег, Сүт-Хөл чонунуң ачызында төрелдерим, бээ-кунчугларым дузазы-биле күрүнениң бедик харыысалгалыг ажылдарын шыдаар шаам-биле кылып, ажы-төлүм деткип чоруур мен» – деп, Светлана Анзатовна чугаалаар.
Хүндүлүг башкы, Светлана Анзатовна удавас 70 хар харлаар. Төрүттүнген хүнү болгаш юбилейи-биле изиг байырымны чедирип, каӊ дег кадыкшылды, чырык күзелдеринге ак орукту йөрээвишаан, шүлүүмнү тураскааттым.
БАШКЫЛАРГА!
Аңдаштанып, эштип,
ойнап,
Анай бажы дозуп чораан
Аваангыр төл
башкызындан
«А» деп үжүк танып алган.
Улай, улай класстан
классче
Ужуктап каан билиглерже
Угаадыглап сургап чорааш,
Углап, аайлаан
башкыларны!
Отчет, учет кылыр
дээштиң
Орайтааже онаалга хынап,
Компьютерге
частырыг чок
Коштуруп каан
башкыларны!
Бирги классчы курзуктарга
Билиглерни шиңгээттирип
Школазын доостуруп каар
Уран, мерген башкыларны!
Раиса ХОВАЛЫГ,
Россияныӊ кадык камгалалының тергиини, Тываныӊ чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.