Экономиканың база социал амыдыралдың турум чоруун хандырары-биле республиканың эрге-чагыргаларының ап чорудуп турары баштайгы хемчеглерин Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг адаан. Ук шиитпирлерни Россияга удур хүлээп алган санкцияларның байдалдарында улус ажыл-агыйының адырларында байдалды үнелеп-түңнээн регионнуң Кризиске удур штавының хуралынга хүлээп алган.
Хереглел рыногунда өртектерни контрольдаарындан база бирги хереглелдиң барааннарының курлавырын тургузарындан аңгыда, штабтың хуралынга бизнести деткиириниң талазы-биле базымнарны саналдаан. Чижек кылдыр алырга, 2022 чылдың төнчүзүнге чедир үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен база патент системазының чавызаткан ставказын узаткан.
Республика бо бүгүже 170 сая рубльди углаар. Тываның бюджединиң акша-хөреңгилерин бизнести субсидиялаарынче, ооң иштинде дериг-херекселдер садып алган чарыгдалдарның шүүделин дуглаарынче, социал сайгарлыкчы чорукту деткииринче база чээли ап турар сайгарлыкчыларга магадылал көргүзүп турар регионалдыг Магадылал Фондузунуң акшаландырыышкынынче чарыгдап турар.
Республиканың чазаа Тываның Хөгжүлде фондузун чедир акшаландырарынга херек 100 сая ажыг рубльди үндүрүп бээрин чедип алган. Фондунуң кол сорулгазы болза, үлетпүр бүдүрүлгелеринге дузалаары.
Тываның Баштыңы адырлар аайы-биле сайыттарны бизнести деткиириниң талазы-биле мооң мурнунда хүлээп алдынган хемчеглерни хандырарынче кичээнгейни углаан. Ооң аразында — күрүне эт-хөреңгизинге хамааржыр оран-саваны хөлезилээни дээш өртектерни, а ол ышкаш электри энергиязынга тарифтерни доңурган.
Бо дээрге санкцияларның чаа чалгыы-биле холбашкан хемчеглерниң баштайгы дүрүү-дүр деп, Владислав Ховалыг демдеглээн. Олар федералдыг эрге-чагыргаларның экономиканы турум болдурарының талазы-биле хөделиишкиннеринге немере болуп турар. Шак ынчалдыр, Россияның чазаа часкы тарылга үезинде көдээ ишчилерниң алганы чээлилерни субсидиялаарының хемчээлдерин улгаттырган.
Бо дузаның күсели-биле Тывага 74 сая рубльди часкы-хову ажылдарын чорударынга үндүрүп бээри планнаттынган. Үрезиннер садып алырынга база картофель, ногаа тарыыр шөлдерни алгыдарынга 47 сая рубльди үндүрүп бээри көрдүнген. Тараа ажыл-агыйларынга 26 сая рубльдиң деткимчезин көргүзер.
Бо чылдан эгелеп тараачыннар «Көдээ ажыл-агыйның черлерин үре-түңнелдиг саарарын организастаары» федералдыг төлевилелдиң иштинге субсидияларның чаа хевирин ажыглап болурлар. Бо шугум-биле акшаландырыышкынның ниити түңү 72,9 сая рубль болур.
Тываның Баштыңы бодунуң оралакчыларынга база чазактың сайыттарынга тус-тузунда даалгаларны берген. Шак ынчалдыр, республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызынга кожа-хелбээ регионнар-биле барааннар чедирер дугуржулгаларны чарарын, а ол ышкаш аъш-чем курлавырларын чедирериниң болгаш шыгжаарының оруун шыйып тургузарының талазы-биле санал-оналдарны киирерин дааскан.
Чазак спортчу комплексти онза контролга алыр. Мында байдал берге. Чыл эгезинден тура бүгү хевирниң арматуразынга (+37,5 хуу), каң хоолайларга (39,7 хуу), газобетонга (33 хуу), тууйбу, сай, цементиге (6-дан 15 хуу чедир) элезинге (1 хуу чедир) өртектер өскен.
Тудуг материалдарының болгаш дериг-херекселдерниң өртек-үнезиниң өскени-биле холбаштыр тудуг-монтаж ажылдарының өртектерин база улгаттырарының дугайында шиитпирни федералдыг деңнелде белеткеп турар дээрзин Владислав Ховалыг дыңнаткан. Өртектер керээниң өртек-үнезинден 30 хуу чедир өзүп болур. Ындыг чүүл тудуг комплекизиниң тудуун соксатпайн баар арганы бээр.
Чазактың, тус-тус черлерниң эрге-чагыргаларының сорулгазы – объектилерниң талазы-биле керээлерниң 100 хуу чардынган турарын хандырары болур. Оон аңгыда, Тываның Баштыңы кадагааты техниканың үлүүн тодарадыры-биле тудуг компанияларының техниказының база дериг-херекселдериниң четчелээшкинин организастаарын дааскан. Ындыг чүүл чеже техниканы Россияга азы эп-найыралдыг чурттарга бүдүрген ындыг хевирниң техниказы-биле солуп болур арганы тодарадыр.
«Оперштабтың сорулгаларынга кижи бүрүзүнүң харыысалгалыг болурун дилеп тур мен. Даштыкының хоралыг салдар-хөделиишкиннеринге торлуш дивейн, чүгле буруңгаар шимченир ужурлуг бис» — деп, Владислав Ховалыг бодунуң кады ажылдап турар эш-өөрүнге чагыг сөзүн берген.
Артур ХЕРТЕК очулдурган.