Сөөлгү үеде куда-дой, хылбык, юбилей, диплом чуур дээш-ле байырлалдар-ла көвүдээн. Чайны өттүр каш-даа чалалгаже баар сен. Чалалгаже барган санымда-ла, байырлалды онзазынып, чарашсынып чанар мен.
Амгы үениң аныяктары эзиртир суксун чокка байырлаар чаңчылга катчып, ону деткип турар апарган. «Ирик чудуктуң аңдарлыр үези келгени ол бе» деп иштимде өөрүй бээр мен. Ынчалза-даа чараш байырлалдарның шынарын куду базыптар чүүлдер турар. «Даг дег караны довук дег ак базары» дег, аныяктарның чараш байырлалының шынарын баксырадыптар болуушкуннар ам-даа бары хомуданчыг.
«Куда-дой дүжүрери бизнес апарган» дижип-даа турар улус бар. Шынап-ла, сөөлгү үеде куда эрттиреринге чеже акша-төгерик үнүп турарыл? Куда-дой эрттиреринге кандыг мергежилдиг кижилерниң дузазы херегил? Байырлалдар организакчылары, фотографтар, тамадалар, визажистер, каастакчылар дээш оон-даа өске. Бо үндүрүлгевисте байырлалдар организакчызы Кулчана Моңгуштуң ажыл- ижин номчукчуларывыска сонуургадыр-дыр бис.
Кулчана Моңгуш Кызылдың 4 дугаар школазын 2019 чылда дооскаш, амгы үеде Новосибирск хоорайның күрүне университединиң юридиктиг факультединде бот-өөредилге-биле өөренип турар. Кулчана 3 харлыг болгаш дөрт айлыг чаптанчыг кыстарның авазы. Уругларының ачазы-биле кады сүмелешкеш, өг-бүле бизнезин эгелээр деп дугурушканнар.
«Школага өөренип тургаш, он дугаар классты дооскаш, чайгы дыштанылгамда акша ажылдап алыр дээш «Столичный» ресторанынга официантылап турдум. Аңаа ажылдап турган үемде байырлалдарны канчаар организастап эрттирерин сонуургап, кудаларның каасталгаларын чарашсынып эгеледим. Каасталгалар кылырынга дузалажып эгелээн мен. Янзы-бүрү чүзүн-баазын саазыннардан чечектер кылчып эгелээш, чоорту Сайзанак Тиңмейге дузалакчылай бердим. Куда эрттирер залдар каастаар чогаадыкчы ажылды сонуургай берген мен. Оон эгелээш-ле, дыштанылгаларда каасталгаларга дузалакчылап турдум. Школаны доозупкаш, студентилей берген үемде интернет четкизинге тускай курстар чарлай бээрге, акша төлээш өөренип алгаш, кудаларга декораторлап ажылдап эгеледим. Чаа үениң декоратор деп мергежилинге сонуургалды Сайзанак Тиңмей оттурган. Дузалакчылап турумда мени өөредир, тайылбырлаар кижи. Ынчангаш Сайзанак Коралловнага четтиргеним илередип чоруур мен» – деп, Кулчана чугаалады.
Кулчана дээди эртем чедип, юрист мергежилдиг болур дээш өөренип турза-даа, бизнеске сонуургалы күштүг деп ол санап чоруур. Школачы тургаш-ла онлайн-садыглыг турганын, Москвадан чараш идик-хеп чагыдып садып-саарып турганын чугаалады. «Бодумну бир-ле даргага чагыртып ажылдап шыдавас кылдыр көөр мен. Хостуг болуру меңээ бирги черде» – деп, Кулчана чугаалаар болду.
Бодун боду ажылга хаара тудуп, сайгарлыкчы чорукту эгелеп чоруур аныяктарга күрүнениң социал керээ деп программазынга киржип, деткимче дилээрин Кулчана планнап турар.
– Кулчана Альбертовна, кудалар организастаар мергежилди шилип алганыңар анаа эвес боор аа?
– Ийе, бо мергежил келир үеде дыка орулгалыг апаар. Чаа үениң мергежили-дир. Бодум каасталга кылырынга база ынак мен. Кыстарлыг болганымда уругларым өзүп кээрге, кудазын дүжүрер болгай бис. Ынчангаш бо тема меңээ дыка чугула.
– Кудазын эрттирер дээн аныяктар силерни организакчы кылдыр шилип алган-дыр, бир-ле дугаарында чүден эгелээр-дир силер?
– Чагыг киирип турар клиентилеримниң куда эрттирер бюджедин билип алыр мен. Кижи санын болгаш акшазының түңүн чугаалап бээр. Оон кайызынга камналгалыг, кайызынга шору хөй чарыгдал үндүрер дээш боданып кириптер мен. Чиик өртектиг хепти кайыын чагыдып садарындан эгелээш шуптузун билир мен. Куда каасталгазындан эгелээш душтук оолдуң эштеринге «ховаганнар», кыстарга билектээштер кылыр ажылдар база биске хамааржыр. Социал четкиде душтук кыстар бөлүктеринде уруглар бот-боттарындан дыка айтыржыр, чүнү канчаарын, кайыын эгелээрин билбейн турар аныяктар дыка хөй боор. Ынчангаш өөренип алган эртемим бар ышкажыл, организакчылап эгелээр-дир дээш чарлаптарымга чагыглар кирип эгелээн. Кудазын эрттирип турар аныяктарга өртектерин таарыштыр, өскелерден шала чиик кылдыр салыр-дыр мен.
– Силерге чагыг киирер дээн болза кайы хире үе бурунгаар киирип болур ирги?
– Кудага чедир алды биле үш айның аразында үе артканда чагыгны хүлээп алгаш, ажылдап кириптер мен. Оон орайтаарга четтикпейн барып болур.
Мен кайыын, чүнү садып алырын, кымга ужуражырын айтып дугуржупкаш, аныяктарга херектиг улусту ужураштырар мен. Тааржыр, таарышпазын аныяктар боттары шиитпирлээш, керээни чаргаш, акшазын боттары төлээр. Мээң холумче акша кирбес. Ажыл доозулган соонда, кылган ажылым дээш төлеп бээрлер.
Бир ай бурунгаар чагыгны кииргеш, белеткенип болур. Куда хүнүнде ресторанга эртежик чеде бергеш, каасталгаларны кылгаш, байырлалдың төнчүзүнге чедир организастаар мен. Аъш-чемни канчаар салырын, кымнарны каяа олуртурун дээш шуптузун башкарар мен. Оолдуң азы кыстың ада-иези анаа дыштыг олурар. Акшазының түңүнге дүүштүр тамаданы база шилижип, дугуржур мен. Кудазы болур аныяктар янзы-бүрү улус-биле харылзажып турбас. Чүгле мээң-биле чугаалажыр боор. Аныяктарга керээлерниң хоолгалары шуптузу турар.
– Арага чок куда дугайында чүнү чугаалап болур силер? Ындыг кудага таварыштыңар бе?
– Душтук кыстар бөлүүнде ол теманы көдүрүп турар. Арага чокка эрттириксээр аныяктар бар боор чорду. Ынчалза-даа арага чокка куда эрттирер деп шиитпир хүлээп алыры аныяктарга амдыызында арай берге болуп турар деп көөр чордум. Аныяктар арага ижиксевес-даа болза, келген аалчылары, улуг улузу бар болгай. Ынчангаш-ла боор оң, арага чокка куда эрттирери нарын айтырыг болуп турар.
Эмин эрттир хөй эзиртир суксун ижип алгаш, ужуп-туруп турар улусту кыдыындан көөрге, чараш эвес. Байырлал үезинде алгыжып, чокшуп эгелээрге, муңгаранчыг. Куда баарда ажы-төлүн эдертпес болза эки. Ажы-төл мурнунга арага-дары ижип, эзириирин көргүзери багай үлегер-дир.
– Куда бүрүзү дөмей болбас боор аа?
– Ийе, 20 хар үезинде аныяктарның хөй кезии кадык амыдырал дээш, арага ишпес, таакпы тыртпас апарган. Чамдык кудаларга чон калбаа-биле эзирий бээр, а бир чамдыктарынга көңгүс элээр-даа боор. Эрттирикчиден база дыка хамааржыр деп бодаар мен. Бир эвес эрттирикчи солун, аянныг кылдыр башкарар болза, чон арага чокка-ла хөглей бээр, байырлал шинчизи кирип кээр-дир ийин.
Арага чокка байырлал эрттирери акшага база камналгалыг. Куда эрттирер дээн аныяктарга арага чокка байырлалын демдеглээрин күзээр-дир мен. Өгленишкен аныяктар байырлалын чараш кылдыр эрттириксээр. Төрелдери арага-дары ижип алгаш эзириирге муңгараарлар. Чаа тургустунган өг-бүлениң чараш амыдыралы дээш, оларның күзелин барымдаалап, эзиртир суксунга дыка алыспас болза эки деп бодаар-дыр мен.
– Бизнеске хамаарыштыр келир үеде чүнү планнап турар силер, Кулчана?
– Офис ажыдарын планнап турар бис. Сайгарлыкчы кылдыр ажыттынып алгаш, ажылчын олуттар ажыдар бис. Декораторлар школазы ажыдар күзелим бар. Ол күзелим кажан-бир бүде бээр дээрзинге бүзүрээр мен.
– Өгленишкен аныяктар хүрээге барып чурукка тырттыржып, хөглеп турарын чүү деп бодаар силер?
– Хүрээге барып хөглеп, байырлап туруп бээри шын эвес деп санаар мен. Чамдык улус ында чүдүп-тейлеп, чалбарып олурда, бир чамдык улус келгеш ыыт-шимээн үндүрүп тырттыржып, шампан чазылдырып эгелээрге, багай ышкажыл. Хүрээ дээрге чүдүүр, оожургал алыр чер болгай. Кудазы болган аныяктар хүрээге баргаш шимээн үндүрбейн, чүдүп-тейлеп алыр болза, ында багай чүве чок деп бодаар мен.
Айдың ОНДАР чугаалашкан.
Чуруктарны интернет четкизинден алган
"Шын" №64, 2023 чылдың август 30