Тыва Республикага 6 чыл (2019–2024 чч) боттандырган “Культура” национал төлевилелче ниитизи-биле 873,6 сая рубльди чараан: федералдыг бюджеттен– 801,05 сая рубль, республика бюджединден 72,6 сая рубль). Бо акшалар-биле республиканың культура адырынга дараазында чаартылгалар болган:
- 3 көдээ Культура бажыңын туткан, капиталдыг септелгени 25 культура бажыңынга, 13 уругларның уран чүүл школазынга, 1 муниципалдыг музейге, 1 муниципалдыг театрга чоруткан;
- Кызылга Культурлуг сайзырал төвүн туткан;
- 16 кожуун библиотеказын модельдиг стандарт-биле чаарткан;
- 3 виртуалдыг концерт залын чаарткан;
- 3 уругларның уран чүүл школазын чаа хөгжүм херекселдери болгаш өөредилге материалдары, эт-сеп-биле шүмнээн;
- уругларның уран чүүл школаларынга 5 пианинону саткан;
- 4 кинозалды кылган;
- көдээ черлерге ажыглаар 6 автоклубту саткан;
- культура албан черлериниң болгаш көдээ культура ажылдакчыларының 41 чогаадыкчы чаа эгелээшкинин (28 тергиин көдээ культура ажылдакчылары база 13 тергиин көдээ культура албан черин) деткээн;
- 3 кожуун музейиниң техниктиг хандырылгазын четчелеп берген;
- 716 культура ажылдакчызы билиин бедиткен;
- “Культураның волонтёрлары” программаже 1797 кижини хаара туткан (ол дугайында медээни Добро.ру порталдан көрүп болур).
Көдээ культура бажыңнарының 3 тудуунче болгаш 25 ККБ-ниң эде чаартыр септелгезинче 290,117 сая рубльди чараан:
- Тере-Хөлдүң Куңгуртугга чаа көдээ Культура бажыңын тудары-биле, «Атроник-Сервис» КХН-биле 15 сая 327,71 муң рубльга керээ чардынган;
- Тес-Хемниң Шуурмакка чаа көдээ Культура бажыңын тудары-биле, хууда сайгарлыкчы А.П. Восканян-биле 10 сая 722,45 муң рубльга керээ чардынган. Ол ышкаш 1 783 муң рубль немелде дугуржулга чардынган. Ниитизи-биле тудугну 12 сая 505,45 муң рубльга туткан;
- Улуг-Хемниң Хайыраканга чаа көдээ Культура бажыңын тудары-биле, “Строй-Сервис” КХН биле 12 сая 131,601 муң рубльга керээ чардынган;
- Чөөн-Хемчиктиң Ак-Талдың КБ-ни эде чаартыр септелге чорудары-биле, «Тудугжу» КНХ-биле 5 сая 972,746 муң рубльга керээ чардынган;
- Кызыл кожууннуң Шамбалыг суурнуң КБ-ни эде чаартыр септелге чорудары-биле, хууда сайгарлыкчы Андрей Сукторович Мендумей-биле 1 сая 190,0 муң рубльга керээ чардынган;
- Каа-Хемниң Кундустугда КБ-ни эде чаартыр септелге чорудары-биле, (1-ги чадазы) «Кызылстрой» КХН-биле 3 сая 110,648 муң рубльга керээ чардынган;
- Тожунуң Адыр-Кежиг суурунда КБ-ни эде чаартыр септелге чорудары-биле, «ПГС-ПРОФИ» КХН-биле 3 сая 110,648 муң рубльга керээ чардынган.
6 культура-дыштанылга черлеринге капиталдыг септелгени чорударынга 57,883 сая рубльди (федералдыг бюджеттен – 57,3 сая рубль, республика – 0,578 сая рубль) үндүрген:
- Эрзинниң Мөренде КБ-ге капиталдыг септелгени «АТРОНИК - СЕРВИС» КХН 12 сая 104,053 муң рубльга керээ чаргаш, кылган;
- Барыын-Хемчиктиң Шекпээрде КБ-ге капиталдыг септелгени «Ника» КХН 5 сая 460,006 муң рубльга керээ чаргаш, кылган;
- Каа-Хемниң Кундустуг суурда КБ-ге капиталдыг септелгени (2-ги чадазы) АН-УФСИН 3 сая 500 муң рубльга керээ чаргаш, кылган. Ол ышкаш электри хандырылгазы болгаш суг аргыштырар системазын кылыры-биле, «Тудугжу» КХН-биле 597,976 муң рубльга керээ чардынган;
- Бии-Хемниң Сушь суурунуң КБ-ге капиталдыг септелгени «Сылдыс» КХН 15 сая 416,334 муң рубльга керээ чаргаш, кылган;
- Өвүрнүң Солчурда КБ-ге капиталдыг септелгени «Тудугжу» КХН 11 сая 474,489 муң рубльга керээ чаргаш, кылган;
- Таңдының Кочетов суурунга КБ-ге капиталдыг септелгени «Тудугжу» КХН 9 сая 928,372 муң рубльга чаргаш, кылган.
55,561 сая рубльга 6 культура-дыштанылга черинге капиталдыг септелге:
- Чаа-Хөлдүң Ак-Туругнуң КБ-ге капиталдыг септелгени «Атлант» КХН 12 сая 239,219 муң рубльга керээни чаргаш, кылган.
- Сүт-Хөлдүң Ишкинде КБ-ге капиталдыг септелгени «Атлант» КХН 13 сая 332,592 муң рубльга керээни чаргаш, кылган.
- Бай-Тайганың Хемчикке КБ-ге капиталдыг септелгени хууда сайгарлыкчы Х.Ч. Хомушку 9 сая 925,476 муң рубльга керээни чаргаш, кылган.
- Тес-Хемде Хөл-Өөжүнде (Ү-Шынаа) КБ-ге капиталдыг септелгени хууда сайгарлыкчы Аян-оол Васильевич Ланаа 664,475 муң рубльга керээни чаргаш, кылган.
- Кызыл кожууннуң Чербиде КБ-ге капиталдыг септелгени «Тудугжу» КХН 4 697,236 муң рубльга керээни чаргаш, кылган. Ол ышкаш немелде дугуржулга езугаар керээде айыткан түңнү 10 хуу 467 муң 723 рубль чедир өстүрген. Аңаа немей база 584,569 муң рубльга бир дугуржулганы чарган. Ниитизи-биле капиталдыг септелгени 5749,528 муң рубль-биле чорудуп турар.
- Кызыл кожууннуң Сукпактың КБ-ге капиталдыг септелгени 7 455,5 муң рубльга үзүктеп кылган. Бирги чадазын хууда сайгарлыкчы Римма Мосун-ооловна Тайбыл 4 200,00 муң рубльга кылган. Ийиги чадазын хууда сайгарлыкчы В.В. Хуурак-биле чарган 4 100,00 муң рубльга керээзин 10 хуу 410 муң рубльга өстүрген түңнелинде септелгени 4510 муң рубльга кылып турар.
38,488 сая рубльга 3 культура-дыштанылга черинге капиталдыг септелге:
- Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунуң Культура төвүнге капиталдыг септелгени «Стройсервис» КХН 11 683,7 муң рубльга кылган;
- Өвүрнүң Саглыда КБ-ге капиталдыг септелгени «Развитие» КХН 9 550,933 муң рубльга, аңаа немелде дугуржулга ёзугаар 1902,359 рубльга керээни чаргаш, ниитизи-биле 11 453,29 муң рубль чарыгдалдыг ажылды дооскан;
- Чөөн-Хемчиктиң Чыраа-Бажында КБ-ге капиталдыг септелге чорудары-биле, хууда сайгарлыкчы Е.В. Танзыр 13 774,309 муң рубльга керээни чарган. Немелде 1606,691 муң рубльга дугуржулганы чарган. Ниитизи-биле септелгеже 15 351,29 муң рубль чарыттынган.
33,32 сая рубльга 3 культура-дыштанылга черинге капиталдыг септелге:
- Барыын-Хемчиктиң Эрги-Барлыкта КБ-ге капитал септелгени «Госстройзаказ» биле хууда сайгарлыкчы В.В. Хуурак аразында күрүне керээзин чаргаш, 16 573,43 муң рубльга, немелде дугуржулганы 150,00 муң рубльга чаргаш, дооскан. Ниитизи-биле септелгеже 16 723,43 муң рубль чарттынган;
- Сүт-Хөлдүң Алдан-Маадырда КБ-ге капиталдыг септелгени «Госстройзаказ» биле «Депшилге» КХН аразында күрүне керээзин чаргаш, 16 461,71 муң рубльга чоруткан. Хууда сайгарлыкчы Б.Г. Монгуш-биле 140 рубльга немелде дугуржулга ёзугаар эжиктерни тургускан. Ниитизи-биле септелгеже 16 601 муң рубль үнген.
50,6 сая рубльга 3 культура-дыштанылга черинге капиталдыг септелге:
- Тес-Хемниң Берт-Дагда КБ-ге капиталдыг септелгени «Госстройзаказ» биле «Депшилге» КХН аразында күрүне керээзин чаргаш, 18 406,5745 рубльга кылып дооскан.
- Бии-Хемниң Өөкте КБ-ге капиталдыг септелгени чорудары-биле, «Госстройзаказ» биле «Каменщик» КХН (директору Буликян Хачатур Андраникович) аразында күрүне керээзин чаргаш, 14 925 827,20 рубльга ажылды кылып дооскан.
- Барыын-Хемчиктиң Эрги-Барлыктың КБ-ге капиталдыг септелге чорудары-биле, «Госстройзаказ» биле «Специализированный застройщик Атроник-Сервис» КХН (директору Куулар Ренат Валерьевич) аразында күрүне керээзин чаргаш, 14 522,67 рубльга ажылды кылып дооскан. Камналгалыг 593,49 муң рубльга дорт керээни чарган. Септелгеже ниитизи-биле 15 116,15 муң рубльга акшаландырыышкын 100 хуу чарыттынган.
- Тожунуң Салдамда КБ-ге капиталдыг септелге чорудары-биле, «Госстройзаказ» биле «Передвижная механизированная колонна» КХН (директор – Байыр-оол Аркадий Чодураевич) аразында күрүне керээзин чаргаш, 2 170,63 муң рубльга ажылды кылган.
Ном саңнарынга септелге:
Модельдиг муниципалдыг библиотека – 5 сая руб. (Чөөн-Хемчиктиң Теве-Хая суур);
ММБ – 10 сая руб. (Эрзинниң Мөрен, Кызыл кожууннуң Каа-Хем суур);
МБ – 25 сая руб. (Барыын-Хемчиктиң Кызыл-Мажалык, Чеди-Хөлдүң Хөлчүк, Сүт-Хөлдүң Суг-Аксы, Ак-Довурак хоорай).
40 сая рубльди беш модельдиг муниципалдыг ном саңынга:
- Чеди-Хөлдүң төп кожуун библиотеказынче 10 сая рубльди;
- Кызыл кожууннуң төп ном библиотеказынче 5 сая рубльди;
- Кызылдың Гайдар аттыг библиотеказынче 10 сая рубльди;
- Бай-Тайганың төп кожуун библиотеказынче 10 сая рубльди;
- Ак-Туруг суурнуң ном саңынче 10 сая рубльди аңгылаан.
20 сая рубльди үш модельдиг муниципалдыг ном саңынче:
- Мөңгүн-Тайга кожууннуң О.Ч. Чанчы-Хөө аттыг уругларның ном саңынче 5 сая рубльди;
- Барыын-Хемчиктиң төп кожуун библиотеказынче 10 сая рубльди;
- Бай-Тайганың төп ном саңының Кызыл-Даг суурда салбырынче 5 сая рубльди үндүрген.
- Ниитизи-биле бо акшалар-биле чаа үениң негелдези ёзугаар ном саңнарының септелгезин, тускай көрдүнген дериг-херекселдерни, библиотека фондузунуң чаартып, кадрларының билиин бедиткен;
- Өвүр кожууннуң төп ном саңының капиталдыг септелгези болгаш чаартылгазынче 15 сая рубльди үндүрген.
Карина МОНГУШ.
ТР-ниң Культура яамызының парлалга албанының медээзи.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5