Хлеб чокта чуртталга чок дижир болгай. Ол чокка, шынап-ла, аъш-чем тодунгур эвес болур. Хлеб быжырбайн турар чурттакчылыг черлер чок дээр болза, хөөредиг эвес. Тере-Хөл кожууннуң Кунгуртуг суурга шаандан тура чаңгыс-ла хлеб быжырар чер ажылдап келген. Ынчангаш чонга хлеб чедишпейн баары, нарын айтырыгны тургузуп турган.
Тус черниң чурттакчызы Саяна Чыпсын чонунуң бо айтырыын билгеш, бодунуң хууда пекарнязын ажыдар сорулганы салган. Ону ажыдарынга эвээш эвес чарыгдалдар херек болбайн канчаар. Ынчангаш социал керээ программазының ачызында бодунуң ажыл-херээн ажыдар база чонунга буян чедирер аас-кежиктиг болган.
Саяна Чыпсындан аңгыда, пекарняда 2 быжырыкчы база ажылдап турар. Суглаар, одаар, аар-саар ажылдар кылыр ажылдакчылары – өг-бүлениң кежигүннери. Өөнүң ээзи Түмен Михайлович-биле кады 3 оол 1 кысты кижизидип турарлар. Чыпсыннарның школачы элээди оолдары ада-иезиниң дузалакчылары болуп, пекарняның ажыл-ижинде улуг үлүг-хуузун киирип турарлар.
“Өг-бүлемниң талазындан деткимче дыка улуг. Өөм ээзи далган-тарааны найысылал Кызылдан удаа-дараа садып эккеп турар. Оолдарым пекарняга суглап, ыяжын чарып, шыгжамырдан далганны эккеп берип, быжырган аъш-чем аймаан садыгже дажыглап дээш бо бүгү ажылды бот-боттарының аразында хуваажып алгаш кылырлар. Ожук дажы дег үш оглумнуң дузазы улуг. Пекарняның ажылы оларның кырында туттунуп турар деп болур. Ынчангаш оолдарымга чоргаарланыр-дыр мен” – деп, Саяна Чыпсын чугаалаан.
2021 чылдың декабрь айда олар социал керээ программазынга киришкеш, деткимчени алгаш, 2022 чылдың март айда пекарнязын ажыткаш, ажылдап кирипкеннер. Чедери берге Кунгуртуг суурже пекарняга чугула херек дериг-херекселди чедирип алыры база амыр эвес айтырыг болган.
“УАЗ” маркалыг чоннуң “Таблетка” деп адаары машинага чаңгыс дериг-херексел сыңар болганы-биле, кышкы орук таварыштыр шуптузун чаңгыстап дажыглап турган бис. Аңаа база хөй үе, күш, акша-хөреңги, шыдамык чорук негеттинген. Ынчалза-даа күзел күштүг болганда, кандыг-даа ажыл чогуй бээр” – деп, пекарня ээзи чугаалаан.
Күрүнеден алган 250 муң рубльге боттарының чыып турганы акша-хөреңгизин немеп алгаш, хлеб быжырар электрилиг печка, 75 хлеб хеви, далган хөөдер тускай бустуг шкаф, чем кылыр демир стол, плитка хүүрекчигежи, плитканың шаараш демирлери, далган былгаар улуг херексел дээш оон-даа өске хлеб болгаш быжырган чемнерниң янзыларын кылырынга чугула херек чүүлдерни садып алганнар. Түмен, Саяна Чыпсыннарның пекарня ажыдар бодалы мөөрейге киржир үеде тыптып келбээн. Кунгуртуг суурнуң чурттакчы чонунга хлеб чедишпес боорга, ол дугайында шагда-ла боданып, пекарня ажыдар акша-хөреңгини бичиилеп чыып турганнар.
Пекарнядан 1 хүн дургузунда 75 хлеб, 50 булочка, 6 хире пицца база картошкалыг, капусталыг хуужуурлар, сосискалыг далганнар үнүп турар. Кылып турар чемнериниң аразында “пельмичи” деп чемни Саяна Чыпсын онзалап демдеглээн. Ооң иштинде эът азы балык суп каан, үске быжырар далган аймааның бир хевири дээрзин ол тайылбырлады. Школада ажылдап турар башкыларга болгаш өөреникчилерге узун чапсар үезинде садыгдан пекарняның быжырган чаагай аъш-чемин садып чиири чаңчыл апарган.
Пекарняның оран-савазы ооң мурнунда Чыпсыннарның бажыңындан 4–5 бажың ажылдыр турган болза, чоокта чаа олар пекарнязын боттарының хериминиң иштинче көжүрүп алганы кончуг эки болган. “Ооң мурнунда даай-авамның бажыңын пекарня кылып алгаш турган мен. Бо чылын бажыңым чанында чунар-бажың турган оран-саваның ишти-даштын эде кылгаш, көжүрүп алдывыс” – деп, Саяна Чыпсын чугаалаан.
Өреге бүрүзү хлебти садып чип турар болганда, хлеб быжырарга, хырын черле аштавас дээрзин ол демдеглээн. Кунгуртуг суурда чурттакчы чонга хлебтиң четчип эгелээни база улуг өөрүшкү. Ынчалза-даа 2 пекарняның кайы-бирээзи кандыг-бир техниктиг чылдагаан-биле ажылын чаңгыс-даа хүн доктаадыптарга, чонга хлеб чедишпейн баар. Оон алгаш көөрге, хлеб — чоннуң хүн бүрүде хереглели.
Чаңгыс черге доктаавайн, пекарняның ажыл-ижин улаштыр сайзырадыр сорулганы Чыпсыннарның өг-бүлези мурнунда салган. “Эвээш килдиң далганнарын даң бажында хол-биле тудуп турар бис. Ол кончуг үе чиир. Ынчангаш бичежек далган былгаар херексел, аъш-чем чылыдар шкафтар, улуг соодукчу дээш херек чүүлдер-ле хөй” – деп, өг-бүлениң херээжен ээзи демдеглээн.
Кандыг-даа ажылга бергедээшкиннер турбайн канчаар. Ынчалза-даа бергелер таваржып келирге, торулбайн, ажып эртип, бурунгаар чүткүдүп-ле олурганы дээре дээрзин олар чугаалаан. Кунгуртуг суур дизель-биле ажылдаар электри станциязының дузазы-биле амыдырап турар. Чамдыкта электри өже бээр таварылгалар база турар. Ылаңгыя хлебти печкаже супкан үеде чырык өже бээрге, хлеб үрелип каары харааданчыг. Өг-бүлениң деминиң ачызында оон өске берге айтырыглар тургустунмайн турарын Чыпсыннарның өг-бүлези демдеглээн.
“Чаа эгелеп турувуста, далган-тарааның хемчээлин билбес турган болгаш, эвээжедип-даа, көвүдедип-даа турган бис. Далган былгаар херекселге үрей былгадып-даа алыр таварылгалар турган. Оон ыңай далган кадый-даа бээр, чымчай-даа бээр. Чоорту бот-өөредилге, арга-дуржулга ачызында чаңчыга берген бис. Амгы үеде шупту билдингир” – деп, Саяна Бүльчүновна чугаалаан.
Далган солчурга база быжырган чемниң шынары өскерлир. Ол база кижи ышкаш аңгы-аңгы чаңнарлыг болурун ол демдеглээн. Бир далганны суугадырга эки, өскезин харыдарга эки. Кижи бодаарга, кандыг-даа далган дөмей ышкаш сагындырар. Ону хажыдып азы билбейн баар болза, далган үрелир дээрзин дуржулга кирген быжырыкчы Саяна Чыпсын чугаалаан.
Саяна, Түмен Чыпсыннар, бир дугаарында, чонга аъш-чем талазы-биле улуг дузаны чедирип турар. Ийиде, өг-бүлениң орулгазынче акша ажылдап алырының бир аргазы апарган.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны маадырның архивинден болгаш интернеттен алган.
“Шын” №79 2023 чылдың октябрь 18