Кунгуртугга адаан-мөөрей

Август 2–3 хүннеринде республиканың онзагай чараш булуңнарының бирээзи Тере-Хөл кожууннуң төвү Кунгуртуг суурнуң 75 чыл оюнга тураскааткан байырлалы таварыштыр Тываның эвээш санныг үндезин чонунуң II уран көрүлдези болуп эрткен.

Чараш чурумалдыг бойдустуг кожуун төвүнүң байырлалынга Тываның эвээш санныг үндезин чонунуң ниитилелдериниң «Тос бөрү» каттыжыышкынның даргазы Доржа Никитинге удурткан Тожунуң «Енисейниң эгези», «Арбын-Кежиктиг» база Эрзин кожууннуң Бай-Дагның «Хайыракан» ниитилелдериниң удуртукчулары киржип келген.

Тере-Хөл кожууннуң чагырга даргазы Вячеслав Мижит, кожуун баштыңы – Төлээлекчилер хуралының даргазы Аян Дудуп база оон-даа өске удуртукчулар байырлалдың аалчыларынга чылыг-чымчак сөстерни чугаалап байыр чедиргеш, Кунгуртуг сумузунга адыр аайы-биле үлүүн киирип ажылдап келген шылгараңгай ажылдыгларны, хоочуннарны шаңнап мактааннар.

Байырлалга Тыва Республиканың культура сайыды, Тере-Хөл кожууннуң куратору Виктор Чигжит, девискээрниң айыыл чок чоруун харыылаар Департаментиниң начальниги Шолбан Хомушку база республикада хөй аймак-чоннар талазы-биле агентилелдиң директорунуң оралакчызы Артур Кара-Сал олар аалдап келгеннер.

Эрте-бурунгу Пор-Бажың чанынга сыырткыыш-биле балык тударынга маргылдаа байырлалдың оюн-тоглаазын эгелээн. Айыттынган үе дургузунда эң-не хөй балыкты сыырткыыштаар 10 киржикчилиг мөөрейге Аян Дыгый-оол шылгарап үнген. Тере-Хөл кожуунга чаңчыл езугаар балыктан кылган янзы-бүрү аъш-чем кылып делгээр мөөрейге Ай-кыс Санчат котлета, хаарган балык баштаан эң-не хөй амданныг чемнери-биле тиилээн. Марина Кочаа балык-биле чемнээн пермячи, бууза дээш база Долаана Шыырап чаагай уха дээш 2, 3 дугаар черлерни үлешкеннер, а Эрзин кожууннуң төлээзи Чаяна Чыкай ыштаан балыы дээш тускай шаңналды алган.

Дараазында спортчу хемчеглер 3 аңгы назы-харга чадаг чарыш база хол бөмбүүнге улуг маргылдаа-биле уламчылаан. Ийи хүн үргүлчүлээн спортчу чидиг демиселдиң түңнели-биле киришкен 10 команданың аразындан Эрзин кожууннуң Нарындан «Чыргал-Хаан» командазы шыырактарның шыыраа болуп, чараш оюнну көргүскеш, тиилелгени чаалап алган. Ийиги черде «Нарын» база 3, 4 черлерни Тере-Хөл кожууннуң «Хаан-Тайга» база «Тарыс» командалары алган.

Шыдыраага 28 ойнакчының аразындан Анай-оол Найдан, Егор Шоожуң база Сылдыс Чаш-оол шылгарааннар. Панчык деп солун оюнга ниитизи-биле 128 ойнакчы киришкен, изиг-изиг ужуражылгаларның түңнелинде Кунгуртугдан Виталик Базыраа тиилээн. А Буян Чигжит панчыктың арыг тиилекчизинге удуг аайы-биле бичии-ле четпээн. 3-кү, 4-кү шаңналдыг черлерни Вячеслав Даңгыр-оол, Кежик Танаа ээлээн. Кажык мөөрейинге шупту 56 кижи киришкен, олардан Самат Базыраа 1-ги черни чаалап алган. Аржаан Найдан, Сайдана Бузуя, Сайын Магбын 2-ден 4-ке чедир шаңналдарга төлептиг болганнар.

Ук байырлалга тыва эр кижиниң үш адаан-мөөрейи кажангызындан хөй киржикчилерлиг болганындан аарыкчыларның кичээнгейин хаара туткан. Адыш-чарышка ча спортунуң шилиндектериниң аразындан Чөөн-Хемчик кожуунну төлээлээн Тыва Республиканың алдарлыг мергени хүндүлүг аттыг Евгений Ондар тергиин тиилекчи болган. Ийиги черде Чаа-Хөл кожууннуң адыгжызы Алдын Доктугу, 3-те — Чалым Кыргыс (Өвүр), дөрте – Эрес Ооржак (Барыын-Хемчик) болган. Улуг-Хем кожуундан Олег Чанчып (Шагаа мергени), бо чылын республика Наадымының ча адарынга чемпиону, Эрзинниң төлээзи Эрес Нурзат, ырак Мөңгүн-Тайгадан Эртине Күжүгет база бир Тываның мергени Сылдыс Монгуш (Чөөн-Хемчик кожуун) олар 8-ки черге чедир тус-тузунда ээлээннер.

Чарышкан 37 аныяк аъттарның аразындан Танаа Хуужаанның Сарыг деп дайы чүгүрүктерниң бажынга келген. Челер чоруктуг малдарга киришкен 8 аъттан Най-оол Найданның Шилгизи мурнаан. Улуг аъттарның чарыжынга республиканың аңгы-аңгы булуннарындан келген 58 чүгүрүктен Мөңге-Далай Сендиниң Доруг деп шолалыг аъды эң-не маңгыр болган.

Кунгуртуг суурнуң мугур 75 харлаан юбилейинге республика болгаш кожуун чергелиг хүндүлүг аттарлыг шыырак дээн 32 мөге содаглангаш, девип үнгеш, көрүкчүлерге көрүштүг хүрешти көргүскен. Чөөн-Хемчик кожууннуң шыырак мөгези Андрей Ондар шүглүп үнген, Сергей Иргит база Чөөн-Хемчик төлээзи үжүүр былаашкан, 3-кү, 4-кү черде – Тыва Республиканың Начын мөгези Артыш Монгуш (Чаа-Хөл) база Батыр Даңгыт (Эрзин) олар тус-тузунда чаалап алганнар.

Чаяна ЧЫКАЙ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.