Сөөлгү үеде кижи эскерип чоруурга, чамдык черлерниң төөгүлүг, чараш аттары уттундуруп бар чыдар. Сайда-Өдек деп черивистиң чиге артыы дужунда Кымчылыг-Дөң деп адаар өдек чер бар. Дөң-Терезин суурнуң база Сайда-Өдектиң деңнелинден 5–10 метр хире бедикте чыдар бо черниң кыры сайлыг, бир бай аалдың коданы хире хөлчок дески хонаш чер.
Мен билип кээримге, эрткен 100 чылдың 50 чылдарында Кымчылыг-Дөңге тос кара ооржактарының бир улуг өгбези Сегел деп шола аттыг кырган-ачавыстың аал-коданы, ажы-төлү-биле чурттап турган.
Шору улуг, техникумнуң сургуулу тургаш, бир-ле катап ачамның ачазы 80 харлыг кырган-ачамдан «Ол черни чүге Кымчылыг-Дөң деп адааныл?» – деп, душ бооп айтырыпкан мен. Кырган-ачам: «Шаанда мен безин бичии турумда, феодалдыг Тываның үезинде, ол үениң кожууннарының кончуг улуг бай дүжүметтериниң паараңы (чыглыр чери) турган чер диин, оглум» – деп харыылады.
«Херек кылган улусту кайыын-даа болза маңаа эккеп, херээн көрүп, кымчы-биле соп, 9 эриини база маңаа кылып турган. Алгы-кышкы, уе-човуур, ыы-сыы үзүлбес чер турган, ынчангаш Кымчылыг-Дөң деп адаан. Бо черниң артыы талазында хавактар аразында өлген кижи сөөктери эндерик чыдар чүве, эрии-шаагайга шыдашпайн, өлген улусту дүжүметтер ол үеде аңаа салып каар турган» – деп, кырган-ачам чугаалаарга, мээң ыыдым чидип, ханы бодалче кире берген мен.
Бо черивистиң Кымчылыг-Дөң деп адын бис 80 хар чоокшулай берген каш-ла кижи билир боор бис. Ынчангаш аныяк-өскен сууру-биле кожа төөгүлүг черлерниң аттарын утпайн, ооң төөгүзүн сонуургап билип ап чорзун дээш мону бижидим.
Сорук-оол ООРЖАК.
Сукпак суур.