Кырывас дизе…

(Төнчүзү. Эгези № 94 "Шында")
40 харның соонда атеросклероз өөскүвезин дээш, үстүг чемнерни эвээжедири чугула:

- Антиоксидантылар кирип турар чемни, үнүштерни, эм оъттарны ажыглаар. А, Е, С, цинк, селен — бо бүгү организмге агаар дег херек.

- Суг — кижиниң организминиң кол чүүлү. Сугдан гормоннуг фон, токсиннерни үндүрери, бүдүмелдер эргилдези — шупту сугдан хамааржыр. Гормоннарның дең дески ажылдаары, бүдүмелдер эргилдези — эң-не кол айтырыглар-дыр. Олар баксыраар болза-ла, органнар аарып эгелээр. Хүнде кадык кижи 1,5–2 литр арыг сугну ижер. Хары угда ишпес, сидик-биле үне бээр. Хүнзедир таарыштыр ижер.

- Үе-шаанда дыштанып удууру. Удуп турар үеде чурттаарынга херек чугула күштер катап тургустунар, иммунитет бедиир, нерв системазы дыштаныр. Кижи бүрүзүнүң каш шак удууру аңгы-аңгы, ынчалза-даа эмчилерниң сүмези — 7–8 шак удуур болза, таарымчалыг деп санап турар.

- Арыг агаарга агаарлаары. Хүнде ыяап-ла кандыг-даа агаар-бойдустугда агаарлаарын чаңчыл кылып алыры артык эвес.

- Багай чаңчылдар – арага, таакпыдан канчап-даа тургаш адырлыры.

- Кроссвордтарны тывары, угаан-мээни ажылдадыры. Амгы үеде хөй кижи чүгле телефон көөр апарган-даа болза, кроссворд, сканвордтарны тып, угааныңарны улам сайзырадыр аргаларны дилеңер. Чарашсынган шүлүктер, ыры сөстерин шээжилеңер. Ол дээрге ыядынчыг чорук эвес, а чуртталганың негелдези-дир.

- Хүн бүрүзүнге өөрүп чурттап чорууру. Даштыкы бир-ле дылды өөренип, сөстерни билип алыр дээш, күштү үндүрүңер. Номнардан чаңгыс арыннап-даа номчуңар. Солун, арга-дуржулгалыг кижилер-биле чугаалажыңар. Чырык, чымчак кижилер-биле хостуг үени эрттирип өөренир.

- Берге айтырыгларны чүрекке дыка чоок хүлээвес кылдыр бодун өөредир. Ол ынчан психика кадык болур.

- Сонуургаан чүүлүңерни кылыңар, кижи бүрүзүнде хобби бар болгай. Кижиниң сонуургалы угаанны ажылдадыр, мага-ботту шимчедир, албадал-биле эвес, күзел-биле кылыр. Кажан күзел-биле угаан, мага-бот ажылдап турда, хөөн, хей-аът көдүрлүр, сагыш-сеткил аарыгларынга кижи алыспас.

- Хоп-чип чугаага киришпес болза эки. Ол дээрге дыка багай энергия-дыр. Кежээлерде азы чем үезинде столду дээскиндир олурупкаш, хоптажып, дыңнаанын, көргенин чугаалажыр кижилер база тургулаар. Ол кончуг багай чорук, кадыкшылга чедирбес.

- Аарыгларны дыка бодавас болза эки, бир эвес аарыгны бодап-ла турар болза, ол чүгле ханылаар. Бир эвес "аарыгдан күштүг мен, тиилеп шыдаар мен" деп сорулга салып, бодап алыр болзуңарза, чажыт күштер оттуп, ажылдап, кадык болурунга дузалажып эгелээр.

- Далаш чок, хүн бүрүзүнге өөрүп чоруур, каржы-дошкун эвес кижилер шынарлыг болгаш үр чурттаар.

- Ынак ырыларыңарны дыңнап, ырлажып чоруңар. Йога, ушу секцияларынче, кадыкшыл клубтарынче барыңар.

- Кырыырын аткаарладыр деп бодаар болза, үе-шаанда эмчилеп, эмненип чоруур. Назы-хар бүрүзү чараш, чүгле ону шын хүлээп алыр. Ону билип алыры чугула.

Оожум болгаш чараштыр кырыксаар кижилерге кол сүмелер мындыг-дыр.

А. БЕГЗИ, фитоконсультант, педиатр эмчи.

«Шын» №96 2023 чылдың декабрь 16