Кижиниң кырыыры дээрге, оон кайнаар-даа дезип болдунмас үе-чадазы-дыр. Чүү-даа чүве элээр, кырыыр болганда, дириг организм база ындыг. Мөңгеде чурттап, амыдыраары болдунмас. Кырыырындан, улуг назылаарындан кортпас болза эки. Ол байдал кижи бүрүзүнге келир. Ынчалза-даа улгадып, кыраан назынның демдектерин ырадыр тудуп, организмни аныяк, чараш, сергек байдалга тударының аргалары хөй.
Аас-кежиктиг, шаа-биле кадык чуртталганы чурттаар деп бодаар болза, аныяк чорааш-ла, камнанып чоруур болза эки.
Бистиң эки азы багай чаңчылдарывыс, амыдырап турар хевиривис, чип турар чемивис, уксаавыс (наследственность) — бо бүгү бистиң чурттаар назынывыстың узун азы кыска болурунга дорт хамаарылгалыг. Салгал дамчып келген эки уксааны "Салым-чолдуң белээ" деп адап болур бис. Салгал дамчып келген уксаа бистен хамаарышпас болганда, арткан байдалдар шуптузу бистиң бодувустан хамааржыр.
"Кырыырының профилактиказы — аныяктарның херээ" деп чугаалаар. Ол шын чугаа. Кырыырының мындыг 2 хевири бар.
1. Норма аайы-биле мага-боттуң үе-шаанда кырыыры.
2. Эрте кырый бээри.
Эрте кырый бээрин болдурбазы, база норма аайы-биле кырыырын "ырадыр идери" — кижи бүрүзүнүң шыдаар чүүлү болур.
Организмниң улгадып, кырып эгелээри 25–30 хардан эгелээр. Хенертен көзүлбес-даа болза, бичиилеп организм улгадып эгелээн үе-дир. Чогум-на аарыгны баш бурунгаар болдурбазын боданып эгелээр үелер бо-дур. Чүгле боданып эвес, а хемчеглерни ап эгелээр.
40 харның соонда чип турар чеминче, амыдыралынче оон 5–6 катап улуг кичээнгей салыр үе келир. "Кадыым камнап эгелээйн, адырам" деп боданып эвес, а хемчеглерни шыңгыы чорудуп эгелээр. Кижиниң кадыкшылы баксырап, аарый бээрге, хилинчектенип эмнээриниң орнунга, баш бурунгаар кадыкшылды быжыглап чорааны дээре.
1. Шимченири. Бо негелде кайы-даа назы-харга хамааржыр. Аныяк-даа, улуг-даа. Дамырларның быжыы, эки хан эргилдези, чүректиң шын ажылдаары, сөөк-даяктың кадык болуру — шупту агаарлаашкыннардан, спорт-биле өйүнде өңнүктешкенинден, күш-культура, шимчээшкинден хамааржыр.
2. Витаминниг чемнерни чиири, шын чемненири.
Чемниң кол дөзүнге ногаа-чимис аймаа турар ужурлуг.
(Уланчылыг)
А. БЕГЗИ, фитоконсультант, педиатр эмчи.
“Шын” №94 2023 чылдың декабрь 9