ҮҮЖЕ
Үүжени кылыры база тускай чурумнуг. Инек сокканда, ооң шандырлыг төжүн аңгылап кезип алгаш, аңаа эң-не чиштиг, чаглыг эъттерни үүжелээр. Үүжеге бир үттүг-чарын, төжүн, хендирбе, ээги, чүрек, бүүрек, тырткан дээш өске-даа хайындырарынга эптиг эъттерни суккаш, шандырны сакпактары-биле борбайтыр шидип/дээшкиннеп каар. Үүжени тыва чоннуң чаңчылы-биле Шагаа бүдүүзүнде чазар. Үүже чазары өг-бүлениң база бир байырлалы болур.
ХЫРБАЧА
Хырбачаны белеткээри: арыглап, чуп каан ижинни улуг пашта хайнып турар сугже каапкаш, каш минута иштинде боражыдыр былгаар. Ижинни боражыдырының кол чылдагааны болза, хырбача ажыг эвес, чаагай амданныг болзун дээш ынчаар. Бир эвес анаа чуггаш кылыр болза, хырбача чинзиг, ажыг болур. Ынчангаш иргиттер, сояннар, чоодулар ыяап-ла боражыдар. Боражыдып каан ижинни өске савага эскеш, соодар. Хол чивес апаарга, хырбачаны кылып кирер.
Хырбачаны кылыры: хырбачага ижинден аңгыда, моюн эъдин база сугар. Аштап алган хырнывысты калбак ыяш кырынга чаткаш, кыдыгларындан хырбача көктээр чиңге дилиндекти белеткеп алыр. Аргалыг болза, элээн узун болгаш быжыг болза эки. Аянныг кылдыр белеткеп алган ижинниң чамдыызын чадып каан хырынның иштинге аайлаштыр салгаш, моюн эъдин дап-дал ортузунга сугар, чаглыг- баарзыкты болгаш өске ижинни немээр, оларны хырынга аянчыдыр ораагаш, кезип алган чиңге дилиндек-биле, төгүлбезин дээш, көктеп каар. Чамдык улус хырбачага баарны сугар, а чамдыктары хырбача баарзыг апаар дээш, ону сукпас.
Тыва улустуң ёзу-чаңчылдарындан.
Чурукту интернет четкизинден алган.
«Шын» №90 2023 чылдың ноябрь 25