Кызыл – шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы?

ХӨЙ-НИИТИ ЭГЕЛЭЭШКИН
“Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты хоорайларга тыпсырының дугайында хоойлуну Россия Федерациязының Күрүне Думазы 2020 чылда хүлээп алган. “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты кайы-бир хоорайга тыпсыр эгелээшкинни тус черниң бот-башкарылга органнарынче хөй-ниити каттыжыышкыннар болгаш бөлүк хамаатылар киирип болур.

Ону тус чер бот-башкарылга органнары деткээн таварылгада эгелээшкинни регионнуң парламентизинче болгаш администрациязынче улаштыр киирер. Ол органнар эгелээшкинни сайгарып көргеш, “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты тыпсыр дугайында дилегни Россияның Президентизинге киирер. Ол хүндүлүг атты тыпсырының кол негелделериниң бирээзи– ук хоорайның чурттакчыларының Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде фронтуга дузалаар талазы-биле шылгараңгай күш-ажылы. 2021 чылдың май айда Екатеринбург, Казань, Магнитогорск, Новосибирск, Омск, Саратов, Томск, Уфа дээш ниитизи-биле 20 хоорайга “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты Россияның Президентизи Владимир Путинниң Чарлыы-биле тывыскан.

1941–1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде ынчангы Тыва Арат Республиканың төвү Кызыл хоорайның чурттакчылары база совет шеригге дузалажып, эрес-маадырлыы-биле ажылдап турганын Кызыл хоорайның чурттакчызы Елена Дзелзайн сагындырып, Тываның найысылалынга “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты тыпсыр дугайында чугааны 2022 чылда көдүрген.

Немец фашизм-биле 1941–1945 чылдарда эрес-дидим тулчуп турган маадырлыг Кызыл шеригге дузалажыр дээш, кызылчылар Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде эрес-маадырлыг ажылдаанын ол шагның төөгү материалдары бадыткап турар. Чижээлээрге, Кызылдың дааранылга фабриказының ажылдакчылары дайынчы идик-хепти ийи ээлчегге даарап, дүн-хүн дургузунда ажылдап турганнар. Кызылдың алгы-кеш заводунуң ажылчыннары ажыл үезин 12.00 шакка чедир узадып, сапыктарны, кидис идиктерни кылырын барык ийи катап көвүдеткен. Заводтуң ажылчыны Н.И. Буянов 1941 чылдың декабрь 27-де 18 шак ажылдааш, 40 хой кежин эттеп болбаазыраткан.

Кызылдың бүдүрүлгелериниң коллективтери чаа продукциялар бүдүрүп үндүрерин база шиңгээдип алганнар. Кызылдың алгы-кеш заводу совет солдаттарның сапыктарын, аъттыг шеригниң эзер-чүгеннерин кылып өөренип алганнар. Заводка эттеп болбаазыраткан кештерден Кызыл Шеригниң дайынчыларынга кышкы чолдак тоннарны дааранылга фабриказынга даарап, фронтуже чорудуп турган. Кызылдың дааранылга фабриказынга эрес-дидим ужудукчу уруг, Совет Эвилелиниң Маадыры Марина Раскованың адын 1943 чылда тывысканы шылгараңгай ажылының херечизи.

Ыяш заводунга хаактарны чазаарын шиңгээдип алган. Чүгле 1941–1943 чылдарда кызылчылар фронтуже 70 муң эжеш хаакты, 20 муң эжеш кидис идикти, 15 муң чолдак тонну, 130 тонна сухарини Кызыл Шеригниң дайынчыларынче чоруткан.

Кызыл шеригниң чагыгларын доктааткан хуусаа бетинде күүсеткени, бедик бүдүрүкчүлүг ажылы дээш Тыва Арат Республиканың орденнери болгаш Биче Хуралының Президиумунуң хүндүлел бижиктери-биле алгы-кеш заводунуң ажылчыннары Х.П. Черепанов, Н.А. Феоктистов, П. Хертек, сапык даараар мастерскаяның ажылчыннары Ф. Юрин, В.И. Астанина болгаш өскелер-даа шаңнатканнар.

Бо чижектер Кызыл хоорайның чурттакчыларының Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде эрес-маадырлыг күш-ажылын херечилеп турар.
Кызылда хөй-ниити организациялар, хоорайның чурттакчыларының ниити саны 600 ажыг кежигүннүг бөлүктери Кызылга “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты тыпсыр дугайында бот-идепкейни эгелээн. Ону деткээннерниң саны хүн эрткен санында улам көвүдей берген.

Дүүн, апрель 12-де, Тыва Республиканың Дээди Хуралының конститустуг эрге-хоойлу болгаш күрүне тургузуунуң комитединиң хуралынга Кызыл хоорайга “Шылгараңгай күш-ажылдың хоорайы” хүндүлүг атты тыпсыр дугайында бот-идепкейни деткээн. ТР-ниң Дээди Хуралының ээлчеглиг сессиязынга чугаалажыры-биле киирген.

Ш. ЛОПСАН.
Чурукту интернеттен алган.

«Шын» №28 2024 чылдың апрель 13