Кызыл Сылдыс орден-биле шаңнаарын дилээн турган

Родион Хүргүл-оол өске-даа дайынчы эш-өөрү-биле каш айның шериг белеткелин Совет Эвилелинге эрттиргеш, Афганистанга келген. Ол чуртка интернационалчы шериг хүлээлгезин 1983 чылдың октябрь айдан эгелээш, 1985 чылдың май айга чедир эрттирген. Ооң бактаап турганы 317-ги гвардейжи парашют-десант полугу баштай Кабулга, оон Лашкаргахка болгаш Шахджога аңгы-аңгы чылдарда доктаап турган. Ол дээрге Витебск хоорайдан Афган девискээрже 1979 чылдың декабрь 25-те эң баштай киир «октаткан» маадырлыг совет шериг кезээ болгай.

Родион Хүргүл-оол Афганистанга тургаш, черле багай солдат диртип көрбээн, эш-өөрүнүң, командирлериниң мурнунга хүндүткелдиг чораан. Хөй-ле дайынчы операцияларның киржикчизи. Ол аңаа даандырган БМП дайынчы машинаны эки башкарып билири, шериг операцияларга эрес-дидим чоруктары дээш командылал черинден чаңгыс эвес удаа шаңнадып-мактадып чораан. Шеригден халажып чедип кээрге, ооң хөрээн «Дайынчы ачы-хавыяазы дээш», «Интернационалчы дайынчыга афган чондан», «ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштериниң 70 чылы» деп дайынчы медальдар болгаш өске-даа хөрек демдектери каастап турган дээрге-ле четчир. Родион Хүргүл-оолдуң шериг билединде «1984 чылдың февраль 5-те Кызыл Сылдыс орденче саналдаткан» деп карандаш-биле бижээн. Ол дайынчы шылгаралдың орденин дайынчыларга чүгле шериг операция үезинде онза эрес-маадырлыг чоруу дээш тыпсып турган.

Десант шериглер дайынчы даалгаларже бо-ла үнер. Бир катап даглыг черге автоколоннаны БМП-зи-биле баштап алгаш, чоруп олурда, командири рация-биле Родионну бодунче кел диген. Хамык шимчээшкин турупкан. Оолдар шериг техниказындан дүжүп, сула шимчээшкин кылып, херлип-көстүп турар аразында Родион Хүргүл-оол командиринче маңнап-ла каан. Ооң бергени орук документилерин алгаш, дедир халыыр деп турда, колонна бажынга частыышкын болган. Дайынчы Хүргүл-оол бодунуң экипажын сактып келгеш, кара маң-биле келирге, ийи эжи БМП-зиниң мурнунда каш базым черде өлүг чытканнар. Итали минага чазылган эштери аңаа хомуданчыг болган.

Каш-ла минута бурунгаар хөөрежип, баштактанчып чораан эштери чок дээрге, бүзүренчиг эвес! Оларның-биле чаңгыс паштан чемненип, чаңгыс черге хонуп, чаңгыс эвес тулчуушкунга киржип – чүнү көрбээн дээр! Бот-боттарын дайынчы байдалда дыка-ла эки билчир апарган турганнар. Бо таварылгада, сактырга, бурган Родионну өлүмден боду камгалап каан ышкаш. Кээргенчиг бо төөгүнү «афганчы»-дайынчы шагда бир меңээ чугаалап берип олурганын ам-даа эки сактыр-дыр мен.

Родион Дадар-оолович Хүргүл-оол бистиң аравыста чок. Ол эрткен чүс чылдың 90 чылдарында эрте «кызыл-дустай» берген. Интернационалчы дайынчы Афганистандан чанып келирге, ону дайынның коргунчуг болуушкуннары «салбайн» турган боор. Аныяк кижиге дайын-чааның халавы – хөй хан-чин, ыы-сыы база өлүм-чидим анаа эртпээн. Оода-ла шериг даңгырак берип турганы ССРЭ бузулган, чуртта социал-экономиктиг хоозурал. Дыка хөй «афганчы» оолдар аныяк назынында ол бергелерни ажып шыдаваан. Чогум Р.Д. Хүргүл-оол шеригден халажып келгеш, өскен-төрээн чери – Арыг-Бажы фермазынга чолаачылап, Кызыл хоорайның тудуг организациязынга ажылдап турган. Ол ийи ажы-төлдүң төлептиг адазы чораан…

Юрий ДАРБАА, ТР-ниң алдарлыг журнализи.

“Шын” №11 2024 чылдың февраль 14