2024 ЧЫЛДЫ РОССИЯДА ӨГ-БҮЛЕ ЧЫЛЫ КЫЛДЫР ЧАРЛААН БОЛГАЙ, ЫНЧАНГАШ ҮЛЕГЕРЛИГ БАШКЫ ӨГ-БҮЛЕНИҢ ДУГАЙЫНДА БИЖИКСЕДИМ.
Сааяларның өг-бүлези Ээрбек суурнуң төлептиг өг-бүлелериниң бирээзи. Өг-бүлениң эр ээзи Николай Мөнгеевич эрткен чылын аарааш, чоок кижилеринден кезээ мөңгеде чарлып чорутканы хомуданчыг болган. Ооң чырык овур-хевири өг-бүлезинге кезээде дириг болуп артып калган. Ажылдап турган үелеринде бичии чаш салгалды күш-ажылга өөредип, оолдарны чазанып, шеверлээр ажылдарга, сыгыртып, хөөмейлеп, ырлап-танцылаарынга болгаш спортка өөредип чораан башкы. Класс удуртукчузу башкы ажылынга чогаадыкчы ажылдап, дыка хөй өөреникчилерни өөредип-кижизидип доостурган. Ол аңгы-аңгы темаларга шүлүктер чогаадырынга, баянга ойнавышаан, ырлап, танцылаарынга, музыка дыңнаарынга, шыдыраалаар, сыгыртыр, хол бөмбүү, баскетболдаарынга дыка ынак чораан. Суурунуң адын камгалап, республика, кожуун, суму чергелиг уран чүүл мөөрейлеринге, байырлалдарынга киржип, дыка идепкейжи, уран талантылыг, чогаадыкчы салым-чаяанныг башкы. Хөй-хөй шаңнал-макталды, хүндүлел бижиктерни ап чораан.
Өөнүң ишти Лориса Уйнуушкаевна Сүт-Хөл кожууннуң Бора-Тайга суурга 1962 чылдың август 20-де төрүттүнген. Ол ажыл-ишчи Монгуштарның 5 дугаар ортун уруу. Кады төрээннери шупту 10 кижи.
Кызылдың башкы училищезиниң күш-ажыл мергежилин чедиишкинниг дооскан. Күш-ажылчы эге базымын Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал ортумак школазынга эгелээн. Школага кыс уругларны аргыырынга, даараарынга, аъш-чем кылырынга, тыва улусчу чаагай чаңчылдарга, бүдүрүкчүлүг күш-ажылга өөредип-кижизидип келген.
1989–2010 чылдарда Өвүр кожууннуң Саглы ортумак школазынга технология башкылап ажылдаан. Школага ажылдап турган үелеринде «Эң-не эки класс удуртукчузу», «Чылдың башкызы» деп мөөрейлерге чылдың-на киржип, шаңнал-макталдыг черлерни ап келген. «Шевер холдар», «Аныяк чурукчу», «Демир-үжүк шенелдези» деп бөлгүмнерни эрттирип турган. Бөлгүмнерге уругларны шүлүктер чогаадырынга, чогаалдар бижииринге, тыва аас-чогаалдың хевирлерин хандыр өөредип, солуннарже материалдарны, медээлерни бижиирин, чуруктар чуруурун, ребустар, кроссвордтар тургузарын, аргыыр, даараарын, чараш суй белектер, каасталгаларны кылып өөредип, амыдыралга ажыктыг хөй чүүлдерге билиглерни берип чораан. Өөреникчилери «Сылдысчыгаш» солунга хөй материалдарны, шүлүктерни бижип, чырыкче үндүрүп турган. «Демир үжүк шенелдези» деп чечен-чогаал бөлгүмүнүң уругларының чогаадыкчы ажылдарын башкы бир дугаар «Салгакчы» деп номунга үндүрген. Номчугаш өөреникчилерге улуг сонуургал, өөрүшкү болган.
Шамбалыгның уран чүүл школазынга чурулга башкылап база ажылдаан. Өөреникчилери делгелге мөөрейлерге киржип, шаңнал-макталдыг черлерни ап келген.
Лориса Уйнуушкаевна школага өөренип тургаш-ла, чогаалга сонуургалдыг турган. Ооң бижээн чүүлдери солуннарда үнүп турар. Ол «Шын», «Эне сөзү», «Сылдысчыгаш», «Тыва мотиватор» база Кызыл кожууннуң солуннарының хоочун бижикчизи.
Сааяларның өг-бүлези 2 оолдуг, 2 кыстыг. Олар ажы-төлүн төлептиг кижилер кылдыр кижизидип, өстүрүп каан. Ажы-төлү шупту эртем-билиглиг, ажыл-ишке ынак кижилер болган. Лориса Уйнуушкаевна ам хөй санныг уйнуктарын азыражып олурар аас-кежиктиг кырган-ава.
Сааяларның башкы өг-бүлези Бай-Тал, Саглы болгаш Шамбалыгның уран чүүл школаларынга хөй чылдарда ажылдааш, чеже өөреникчилерни эртем-билигге өөредип доостурбаан дээр. Оларның доостурган өөреникчилери төрээн Тывазының аңгы-аңгы булуңнарында чедиишкинниг ажылдап, чурттап чоруурлар.
Чылбак МОНГУШ.
Күш-ажылдың хоочуну, РФ-тиң хүндүлүг башкызы.
“Шын” №49 2024 чылдың июль 3