Мөлчүкчүлер янзы-бүрү назы-харның кижилеринден акша-хөреңгини бузуруп алыр дээш, янзы-бүрү аргаларны ажыглап турар. Ынчалза-даа боду билбейн, мөлчүкчүлерге дузалашкан дээш, кем-херек үүлгедиишкининге онаажып болур айыыл база бар. Ылаңгыя назы четпээн уруг-дарыг банк картазы садып алыр бис дээн чарлалдар көргеш, карта садыпкан кижи кеземче херээнге онаажыр дээрзин билбейн, оларның көгүдүүнге алзыпкаш, салым-чолун үреп ап болур.
Тывага «дроппер» азы банк картазын хоойлуга удур садып-саарганы дээш, кеземче херээн оттурган баштайгы таварылга илереттинген. Найысылал Кызылга назы четпээн школачы уруг бодунуң картазын 2000 акшага садыпкан, ам ол чорук кеземче херээнче шилчээн.
Кызылдың 16 харлыг чурттакчызы 18 харлыг эжиниң саналы-биле, бодунуң банк картазын садыптарынга чөпшээрешкен. Садып алыкчы-биле дугурушкан кафезиниң чанынга школачы уруг эштери-биле кады чедип келген. Социал четкиде чарлалдың ээзи 2000 рубльге картаны садып алган. Назы четпээннер акшазын ол-ла дораан чарыпканнар. Ынчалза-даа бо төөгү ооң-биле доозулбаан. Садыпкан картаны хоойлуга удур акша-хөреңги ажыл-чорудулгазынга ажыглаанын полиция тодараткан. Каразыттырган кижини тудуп хоругдап алган. Ол ооң мурнунда шииттирип көрбээн тус черниң 21 харлыг чурттакчызы болган. Аныяк эр кижиниң чугаазы-биле, ол криптовалюта-биле ажылдап турар. Банк карталарын шилчидилгелер кылыр дээш, садып ап турган.
«Бо болуушкунну барымдаалап, Иштики херектер яамызының Кызылда эргелелиниң истекчизи «Электроннуг төлевир херекселин хоойлуга удур операция кылыр дээш ап алганы» дээш РФ-тиң Кеземче кодекизиниң 187-ги чүүлүнүң 5-ки кезээнге хамаарыштыр кеземче херээн оттурган. Бо кем-херек үүлгедиишкининиң кеземчезинге 1 сая рубль чедир акша торгаалды төлээр азы 6 чылга чедир хосталгазын казытты- рар» — деп, Тывада сан-чурагайлыг технологиялар талазы-биле хоойлу-дүрүм үрээшкиннеринге удур салбырның начальниги Баир Тагба чугаалаан.
Картаны өң-тала таварыштыр бир кижиге дамчыдары азы акша-көпеекке орнап садары кеземче херээнге хамааржыр. Хоойлу-биле алырга, ону мөлчүкчүлерниң үүлгедиинге каттышканы-биле деңнеттинер дээрзин ол демдеглээн: «Россия Федерациязының Кеземче кодекизиниң «Төлевир аргаларының хоойлуга удур эргилдези» деп 187 дугаар чүүлүнде эдилгелер 2025 чылдың июль 5-тен эгелеп күш кирип, мөлчүкчүлерге оорлап алган акша-хөреңгизин шилчидеринге дузалашкан кижилерге харыысалгалыг хемчеглерни тургусканын Иштики херектер яамызының Тывада эргелели сагындырып турар. Хоойлуга удур ажыл-чорудулганы кылыр дээш, картазын өске кижиге берген азы агар санын чөпшээрээн кижилер 3 чылга чедир хосталгазын казыттырып шииттирер».
Дүргени-биле акшалыг болуксааш, хосталгазын айыылга таварыштырбазын чурттакчы чонга полиция ажылдакчылары сагындырып турар. Банк карталарын болгаш хууда медээлерин, «коргунчуг чүве чок-даа» дээр болза, өске кижилерге дамчытпаңар. Ол дээш хосталгазын казып шииттирип болурун сактып алыңар!
«Бо студент буруу чок-даа болуп чадавас. Кандыг-даа каразыг чокка, өске кижиге картазын берипкеш, дроппер апаарын билбээн чыгыы. Ол дээрге өске кижилерден оорлаан акша-хөреңгини төлевир херексели таварыштыр шилчидип, уштуп ап эгелээн кижи апаар. Бир азы чартык хүн, элээн үе дургузунда, ол карта дугайында банкыга билдинмес болур. Шак ол үени мөлчүкчүлер ажыглап турар. Кажан банкылар акша-хөреңги талазы-биле шын эвес шилчидилгелер эрткенин көрүп каанда, ол дроппер, чеже-даа дроппер болуксаваан болза, бистиң тускай баазавысче кирип кээр» — деп, Хереглекчилерниң эргелерин камгалаар болгаш Россияның банкыларының саң-хөө хандырылгазының чедимчезин хандырар албанның удуртукчузу Михаил Мамута тайылбырлаан.
Шилчип келген акшаны ужулгаш, арыг акша кылдыр дамчыдып бээр бөдүүн улус ролюнда дропперлерниң дузазын мөлчүкчүлер дыка ажыглап турар. Ынчалза-даа ол чорук база кем-херек үүлгедиишкининге катай киржилге болур деп чүвени утпас болза эки. Хоойлу талазы-биле, арыг акшаны дамчыдары дээрге карта таварыштыр акша шилчиткенинден ылгал чок болур. Тус черниң бир чурттакчызы ооң мурнунда ындыг бузурукчулар-биле канчаар таваржып турганын чугаалаан: «Интернетте улуска бүзүревес болза эки. “Халас быштак чүгле күске какпазында” бар бооп болур. Улан-Удэге бир дугаар дропперге таварыштым. Бир кижи долгап келгеш, бир эживис немей акша ажылдап алыксап турар дээш, мээң номерим айтып берген. Мен сонуургап айтырган мен. Курьерниң ажылы дээн. Бир-ийи шак дургузунда 30 муң акша ажылдап алыр дээрге, чигзине берген мен. Оон интернеттен көөрүмге, шынап-ла, мөлчүкчүлер болду».
Дроппер дээрге көңгүс чаа сөс. Ол дээрге оорлаан акша деп безин каразыттынмас, өске улустуң акшазын шилчидеринге азы уштуп бээринге дузалашкан кижи-дир. Хоойлу ам ону өршээвес. Кеземче херээниң истелгези уламчылап турар.
Ч.КАРА-САЛ белеткээн.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” № 30 2025 чылдың август 7