Октябрь 4-те башкы деп буянныг мергежилдиң эдилекчизи чораан Маадыр башкывыс Владимир Кара-оолович Доспанның чырык адынга тураскааткан хол бѳмбүүнге маргылдаа болган. Сумунуң албан черлериниң аразынга маргылдааны Кара-Хаак ортумак школазынга маадырның кады тѳрээннери, авазы бедик деңнелге организастап эрттирген. Владимир Доспанның допчу намдарын төөгүүр болза мындыг.
Ол 1980 чылдың май 24-те Ɵвүр кожууннуң Чаа-Суур сумузунга ада-иези Кара-оол Туматович Доспан биле Анфиса Чаш-ооловна Тюлюш оларның 7 ажы-тѳлүнүң эрге-чассыг 6 дугаар оглу болуп тѳрүттүнген. Ооң кады тѳрээннери шупту 6 кижи. Эш-ѳѳрү-биле деңге 1-ги классче ѳѳренип киргеш, 1997 чылда Чаа-Суур ортумак школазын эки ѳѳредилгелиг, чедиишкинниг дооскан. Бичиизинден тура чаптанчыг, чараш, кижизиг оол болуп ѳскен. Аажы-чаңы хѳглүг-баштак, кезээде хүлүмзүрүп чоруур, чазык чаңныг. Ачазының чанынга ооң кылып чораан ажыл-агыйынга дузалажып чорааш, тудугнуң билиглерин, эр кижиниң кылыр ажылдарын шиңгээткени ажыктыг болуп, тудуг кылырының талазы-биле тергиин билиглиг, алдын холдуг мастер болган. Студент чылдарының баштайгы базымы Хову-Аксының профтехучилищезиниң коммерциялыг структураның бухгалтери деп мергежилди 2000 чылда чедип алганындан эгелээн. Иркутск облазынга шериг хүлээлгезин эрттиргеш, улаштыр 2 чыл керээ-биле ажылдаан.
2005 чылдың октябрь айдан Кара-Хаак ортумак школазынга ажылчын базымын эгелээш, 2022 чылдың ноябрь айга чедир 17 чыл иштинде бирги категорияның дээди эртемниг ОБЖ башкызы болуп ажылдаан. Ажылынга кызымак, активчи, даанган ажылын эчизинге чедир кылыр харыысалгалыг башкы болуп, коллега башкыларының хүндүткелин чаалап алган. Кара-Хаак ортумак школазының шылгалда эрттирер пунктузунга (ППЭ) база Кара-Хаак суурнуң соңгулда участогунга секретарьлап хѳй чылдарда ажылдааны бадыткап турар. Школаның турисчи слёттарының организакчызы, айыыл чок чоруунуң хайгааракчызы, мѳѳрейлерниң башкарыкчызы-даа кылдыр идепкейлиг ажылдааны коллегаларының сагыш-сеткилинде уттундурбас кылдыр арткан. Кара-Хаак ортумак школазында чуруп сиилбээн дерилгелери чайынналып, чырып турар. Даарап, кезип чыпшырар ажылдарывыстың «хирург эмчизи» деп коллегалары сактып чугаалажыр. Спорттуң хевирлеринден баскетбол ойнаарынга ынак чораан.
2006 чылдың август 14-те Чинчи Людуповна-биле ѳг-бүле тудуп чурттааш, ынак уруу Алиназын кижизидип ѳстүргеннер. Кара-Хаак сумузунуң хүндүлүг күдээзи.
Владимир Кара-оолович ѳѳреникчилерин янзы-бүрү мѳѳрейлерге, эртем олимпиадаларынга регион чадазынга чедир киириштирип, шаңналдыг черлерни удаа-дараа ап келген. Ол ѳѳреникчилериниң удуртукчузу, амыдыралдың шын оруунче айтыкчызы, кижизидикчизи. Бодунуң билиин делгемчидип, дыка хѳй курстарга ѳѳренип, мурнакчы башкы арга-дуржулгазын республиканың башкыларынга тарадып, профессионал мөөрейлерге идепкейлиг киржип чораан.
Владимир Доспанның чуруп, парлап кылган дерилгелери школаның кабинеттеринде чайынналып кѳстүп турар, суурнуң чонунга пластик соңгаларны солуй салып, тудуг ажылын эки билир чорааны ооң чурттап чораан оран-савазындан бадыткаттынган.
Башкывыстың күш-ажылын үнелеп, дараазында шаңнал-макталдарның эдилекчизи болганы чоргааранчыг: Тыва Республиканың Чазак Даргазының ѳѳрүп четтириишкин бижии-биле, Тыва Республиканың Ɵѳредилге яамызының Хүндүлел бижии-биле, Кызыл кожууннуң Төлээлекчилер хуралының Хүндүлел бижии-биле аңгы-аңгы чылдарда шаңнаткылаан.
Тускай шериг операциязынга Донецк Улус Республиканың Тоненькое деп суурун камгалап тура, бодунуң эрес-дидим, дайзынга удур коргуш чок туруштуун кѳргүзүп, дайзынның кара сагыштыг огундан балыглангаш, 2024 чылдың март 22-де амы-тынындан маадырлыы-биле чарылган. Шыырак билиглиг, делегейже делгем көрүштүг дайынчы, командир.
Маадыр башкывыстың овуру сагыжывыска кезээ мѳңгези-биле уттундурбас, үлегери аныяк-ѳскенге дээштиг болуп артар.
«Улус ѳѳредилгезиниң тергиини» деп хүндүлүг аттың эдилекчизи хоочун башкы Анфиса Чаш-ооловна оглунуң чырык адынга дараазында одуругларны бараалгадып бижээн.
ОГЛУМ ТУРДА
Олут орбас, алызындан эрес-кежээ,
Оглум турда, ѳѳм ишти долуп келир.
Оглум чокта, бажың ишти ээн-не чүве...
Одум безин отчувайн баар, чылыг эвес.
Дүнелерде уйгу-дүжүм келбейн баар,
Дүвүрексеп, сагышсырап хонар-дыр мен.
Ава чүрээн чылыдыптар чаңгыс одум,
Ала-чайгаар ѳѳртүптер хеймер оглум.
«Оо Богда, кончуг топтуг тѳл-дүр бо!» – дээн,
Оол кижээ оон артык мактал кайдал!
«Ии, эр хей! Авазының чоргааралы!» – дээр
Ие кижээ оон артык шаңнал кайдал!
Адазының баскан изин эртен, даарта
Алызында таңмаландыр изеп базар.
Олбук-кудус чадып кааны дѳрге орар,
Оглум турда, бодум безин хертеш-ле мен.
Чеңин даггаш, сандайынга ора каапкаш,
Чемни чиггеш, «четтирдим» дээр.
Эът хемдээш, сѳѳктү шуут-ла агартып каар,
Эрзиг чаңы ында безин кѳстүп орар.
Оолдуг кижи оя сѳглээр, алыс чоргаар,
Оозунга болчур дээнде, тынын садар.
Оглу чокта, бажың ишти ээн-не чүве,
Оглум сени ондап-остап, чоктап ор мен.
Кызыл кожууннуң Кара-Хаак школазының коллективи коридорунда «Маадыр башкывыс» деп стендини кылгаш, чоок кижилерин болгаш тѳрелдерин ѳѳрүшкү-биле уткуп алганнар.
Маргылдаага шупту ажылчын коллективтерден 8 команда киришкен. Тиилекчилерге ясли-сад, ѳѳреникчилер, школа башкыларының командалары болганнар. В.К. Доспанның чаңгысклассчылары келгеш, маргылдааны организастап эрттиришкеш, 4-кү черге тѳлептиг болган спортчуларны шаңнааннар. Башкывыстың коллегаларынга, хоочун башкыларга суй белектерни чоок кижилери бергеннер. Коллективтиң ажыл-ижинге, дуңмавыстың чаңгысклассчы эш-ѳѳрүнге чедиишкиннерни күзеп, ѳѳрүп четтиргенивисти илереттивис.
Ольга ДОСПАН.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
"Шын" № 43 2025 чылдың ноябрь 6