ХООЧУННАР ХҮНҮНГЕ
Үениң маңын доктаадыр арга чок. Шын. Ада-чурттуң Улуг дайынынга төрээн Тывазының адын сыкпайн киришкеш, менди-чаагай ээп чанып келген тыва эки турачылар чоорту дириглерниң санындан кызырлып, уурук-сууруктап чорза-чорза, эң сөөлүнде эр-кыс ийи кижи арткан турган. Кыргыс Шошкукович Чамзырын биле Вера Чүлдүмовна Байлак олар ол.
Алдар-аттыг, эргим ынак эневис Вера Байлак 2013 чылдың июль 12-де 89 харлап бар чорааш, мөчээн. Ол июнь 30-де аар кемдээшкин алганының уржуундан Кызыл хоорайда Республика эмнелгезиниң травматология салбырынга чок болган. Июль 15-те ону сөөлгү оруунче шериг хүндүткел-биле үдээн. Россияның, Тываның дайынчы төөгүзүнүң сүлде демдээ апарган херээжен кижиге хүндүткелдиң онзагай демдээ кылдыр кажыыдалдың езулалын Тыва Республиканың Национал музейинге байырлыг езу-биле кылган.
Вера Чүлдүмовна Байлак 1924 чылдың декабрь 15-те төрүттүнген. 1943 чылда тыва эки турачыларның кавалержи эскадронунуң санитар инструктору болуп дайынче аъттанып турда, аныяк кыстың хары чүгле 18 турган. Дайынның каржы шөлүнге 8-ки гвардейжи дивизияның 4-кү эскадрону-биле Украинаның Ровно-Луцк областарын хостажып, бодунуң эрес-дидимин көргүскен. Немец-фашистиг каржы эжелекчилерден акы-дуңмалышкы Украинаның хоорай, суурларын хосташкан. Эң каржы дирткен тулчуушкуннар соонда эки турачыларның саны көзүлдүр эвээжээн. Ынчангаш өске күрүнелерниң хамаатыларын дайын-чаадан хостап, төрээн Тывазынче чандырган. Вера Байлак дайындан гвардияның сержантызы болуп чанып келген. Фронтудан чанып келгеш, Хайыраканга көдээ совет даргалап, «Дөргүн» сүт-бараан фермазынга ажылдап турган. Ада-иезиниң ажылын уламчылап, хүндүлүг дыштанылгаже үнгүжеге малчыннап ажылдаан.
Ол каяа-даа ажылдааш, бодунуң эки турачы адын кажан-даа сыкпайн чораан. Күш-ажылдың «Кызыл тук» ордени-биле шаңнаткан, Тыва АССР-ниң алдарлыг малчыны аттың, Республика ордениниң эдилекчизи.
Ол он ажы-төлдү – чеди кысты, үш оолду кижизидип өстүргеш, Маадыр ие атка төлептиг болган. Өөнүң ээзи Хапылак Сарыглар арга-сүме берикчизи болбушаан, эки ада чораан.
Колхоз, совхозтар дүжүп турган үеде Вера Чүлдүмовна шудургу ажылдаан. 2002 чылда арат ажыл-агыйының малының баш саны бир муң ажып, көдээ ажыл-агый кооперативи кылдыр эде тургустунган.
В.Ч. Байлак немец-фашистерден хосташканы Украинаның Ровно хоорайга, Деражно суурга четкеш, хары черде бажын салган эки турачы эштериниң чевеглеринге төрээн Тывазының довураан чашкан. 2010 чылда Кызыл шөлге Тиилелгениң 65 чыл оюн демдеглээн Улуг парадка фронтучу эш-өөрү-биле бир деңге киришкеш, тыва эки турачы, Кызыл шеригниң дайынчызы, Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында санитарка Маадыр ие Вера Чүлдүмовна Байлак Россияның хөй националдыг чонунга кыйгырыгны кылган.
Эрес-дидим дайынчы, малчын, төрээн чериниң езулуг патриоду Вера Чүлдүмовна Байлак дугайында чырык сактыышкын Тываның бүгү чонунуң чүректеринге кезээ мөңгеде артар.
Валерий КАРА-ООЛ,
ТР-ниң чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Таңды кожууннуң алдарлыг ажылдакчызы, күш-ажылдың хоочуну, Улуг-Хем, Чаа-Хөл кожууннарның, Суг-Аксы суурнуң хүндүлүг хамаатызы, ТР-ниң өөредилгезиниң тергиини.
Кызыл хоорай.
«Шын» №73 2023 чылдың сентябрь 27