Барыын-Хемчик кожууннуң Хөнделең сумузунуң Эдегей деп черге чоокта чаа мыйыстыг бода малга сибирь язвазы тывылган деп каразаан. Ынчалза-даа катап алган анализтерниң харыызы бадыткаттынмайн барган. Ындыг турбуже, Тываның Баштыңының оралакчызы Алик Монгуш баштаан ажылчын бөлүк сибирь язвазы болгаш ящур дээн ышкаш халдавырлыг аарыгларны болдурбазы-биле, барыын кожууннарның чурттакчы чонунга өөредигни эрттирген. Аңаа Чеди-Хөл, Чаа-Хөл, Өвүр, Сүт-Хөл, Бай-Тайга, Барыын-Хемчик кожууннарның мал эмчилери, республиканың мал эмчилериниң лабораториязы болгаш оон-даа өске көдээ ажыл-агыйның ишчилери киришкен.
Сибирь язвазы дээрге дыка дүрген болгаш аар эртер, хоочурап болур халдавырлыг мал аарыы болуп турар. Ооң өөскүдүкчүзү Bacillusanthracis деп бактерия дээрзин мал эмчилери чугаалап турар.
Ук хемчегни мында эрттирип турарының чылдагаанын Барыын-Хемчик кожууннуң мал эмчизи Сенденмаа Сундуй-оол тайылбырлаан: “Республиканың 7 аңгы кожууннарындан мал эмчилери Эдегей деп черде болуп эртип турар өөредиглиг семинарда чыглып келген.
Бо аарыг кайы-даа кожуунга таваржы берип болур. Ынчангаш ук аарыгны болдурбазы-биле база сибирь язвазы тыптып-даа келир болза, ооң-биле канчаар демисежириниң болгаш узуткаарының аргаларын билип, аңаа белен болуру-биле өөредигни чорудуп турар. Сибирь язвазынга каразыышкын тыптып келзе, чүнү канчаарын, кылымал инек дүрзүзүнүң дузазы-биле базым санай көргүзүп тургаш, тайылбырлап турарынга таарзындывыс. Ооң мурнунда, 2018 чылда, база бо-ла черге сибирь язвазы тывылган турган. Ынчан малдың шуптузун сибирь язвазынга удур тарыыр ажылдарны демниивис-биле чорудуп тургаш, аарыгны өжүр базып, эки түңнелдиг ажылдаан бис”.
“Шупту албан черлери үе-шаанда чурум ёзугаар шын ажылдаары чугула. Ук девискээрде тывылган аарыгны узуткаары-биле кыска хуусаа дургузунда бүгү-ле чугула шиитпирлээр ужурлуг хемчеглерни чоруттувус. Өөредилгеге Хакасияның ветеринар албаны база келген. Республиканың кожууннарындан келген аалчылар боттарының ажыглап турары дуржулгазы-биле үлешкеннер” – деп, Алик Монгуш чугаалаан.
Ук өөредилгеге кызыгаарланып, Барыын-Хемчик кожууннуң мал эмчилери аарыгны узуткаары-биле келген ветеринарлар-биле кады сибирь язвазын узуткаарының болгаш ону нептеретпезиниң талазы-биле ажылдарны канчаар кылырын чурум ёзугаар көргүскеннер. Өөредилгениң болуп эртип турар черинге “Тур. Карантин”, “Кичээнгейлиг бол. Сибирь язвазы” деп табличкаларны тургускан. Ол ышкаш эрткен-дүшкен кижилерни арыглап, дезинфекция ажылдары чорудар хыналда-эрттирилге пунктузун база тургускан.
Тываның Ветеринар албанының чугаалап турары-биле алырга, эртенги үеде бир малчын инээниң сегин көрүп каан. Өлген инектиң думчуундан, аксындан база ол ышкаш албаннаар черинден хан төктү бергени билдинген. Аңаа даянгаш, сибирь язвазынга каразаан.
Мыйыстыг бода малдың сеги тывылган черже, малчын коданда каш мал барын, аарыгның нептереп болгу дег чылдагааннарын тодарадыры-биле, Кызылдың мал эмчилери ол-ла дораан үнүпкеннер. Ол ышкаш малдың сегинден материалды алгаш, аарыгның бар-чогун тодарадыры-биле лабораторияже чоруткан. Инектиң чыткан черин долгандыр тускай лента-биле кажаалаан. Июнь 28-тиң медээзи-биле катап база сибирь язвазынга анализтер алгаш, лабораторияже чорударга, аарыг бадыткаттынмайн барган. Түңнелинде, карантинни ап каапкан.
Сенденмаа Сундуй-оолдуң чугаалап турары-биле алырга, амгы үеде сибирь язвазынга удур Барыын-Хемчик кожууннуң малын тарыыр ажылдар 82 хуу күүсеттинген. Тарылга ажылдары ам-даа уламчылап турар.
/ Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.