Совет үеде колхоз, совхозтар турда, мал ажыл-агыйының чорудуу бөдүүн болгаш эптиг турганын хоочуннар билир. Ынчан малчын коданнарны девискээр аайы-биле бригадаларга чаргаш, бригада бүрүзүнге бригадир, зоотехник, мал эмчизин быжыглап каан болур. Тиилекчи малчыннарны илередип тургаш, бригадири, зоотехниги, мал эмчизин деңге шаңнал-макталче киирер турганын ол үениң улузу эки сактыр.
Амгы үеде күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгелери болгаш көдээ ажыл-агыйның кооперативтери бот-тускайлаң ажылды чорудуп эгелээнде, ажыл- агыйны түңнеп турар үеде, малчыннарны бирги ээлчегде демдеглеп тургаш, мал эмчилерин база утпас болза эки ышкаш-тыр. Херек кырында мал база кижи-биле дөмей аарыыр, үе-шаанда аарыгларга удур оларны тарывас чүве болза, халдавырлыг аарыглардан кырлып болур. Ындыг болганда, мал эмчилериниң киржилгези чугула апаар.
Сүт-Хөлде ветеринария эргелелиниң удуртукчузу Март-оол Сыгыр- оолович Монгуш кожуунда 36 чыл мал эмчизи болуп ажылдап турар. Амгы ооң удуртуп турар салбырында 17 кижиниң аразында 9 ветфельдшер бар. Бүдүн кожууннуң малчын коданнарын олар харыылап турар.
– Кожууннуң бода болгаш шээр малынга сезон аайы-биле тарылгаларны чорудуп, ханын алыр, кошкар, хураганнар акталаар, мал чуур дээш өске-даа харыысалгалыг ажылдар биске онаажып турар. Оон аңгыда хуу чоннуң дилээ-биле диис, ытты-даа чазап-даа, эмнеп-даа турар бис. Чижээ, бир ытты чазааны дээш төлевири 20 рубль болур. Ажыл хөй, а специалистер эвээш. Бир эвес кожууннуң суур бүрүзүнге бистиң төптүң салбырлары ажылдап турган болза, ажыл шуудаар ийик – деп, хоочун мал эмчизи чугаалады.
Бо үениң өртектери-биле деңнээр чүве болза, мал эмчизиниң дузазы (ыт чазааны дээш) хлеб өртээнге безин четпес акша-төлевирлиг болуп турарын канчаар үнелеп болурул – ол-даа болза төлеп турар дээр бе азы харын-даа халас эвес-тир деп бодап алыр бе? Кижи бодаарга, кылган ажылдың үнези оон бедик тургу дег... Ол дугайында айтырыгны чогуур даргалар шиитпирлээр дээрзи билдингир.
Үр үеде кылып келген ажылынга бердинген мал эмчилери чондан акша чыып алыр сорулга салбайн, шудургу ажылдап турар. Оларның хөй чылдар дургузунда кылып келген ажылының үре-түңнелдиг, шынарлыынче кол кичээнгейни салып турары илдең. Ынчангаш кожууннуң мал-маганы онча-менди өзүп турар-дыр деп бодум хуумда бодап арттым.
Эрткен неделяда Тываның Баштыңы республиканың ветеринарлыг албанын тургузар дугайында Чарлыкка атты салган. Республиканың мал эмнээшкининге хамааржыр ажылдары ам шуудунче кирип, ветеринарлыг айыыл чок чорукту хандырарынга бурунгаар идигни алыры чугаажок.
К .Монгуш.
Чуруктар авторнуу