Эрте-бурун шагдан бээр ада-өгбениң малдарын канчаар адап чораанын, назынын канчаар ылгап чораанын база өң-чүзүнүн канчаар тодарадып чораанын допчулап таныжаал.
Сарлык
Сарлык – ниити ады.
Төрүүр сарлык – кыс сарлык.
Сарлык бугазы – бүдүрүкчү мал, үрелиг мал.
Сарлык шарызы – чазап каан эр сарлык, инек болза шары.
Сарлык бызаазы – ниити ады, назыны бир хар чедир, сарлыктың эр бызаазы азы сарлыктың кыс бызаазы деп чугаалаар.
Молдурга – назыны бир харлыг азы ийи чедир, эр молдурга, кыс молдурга дижир.
Хунан – назыны ийи харлыг азы үш хар чедир, эр хунан азы кыс хунан дижир.
Дөнен сарлык – бир дугаар төрүүр сарлык, назыны үш харлыг азы дөрт хар чедир болур.
Сувай сарлык – бир чылын төрүвейн барган кыс сарлык. Бир чамдыкта үш-дөрт чыл чедир төрүвейн баар азы сувайлыга бээр сарлыктар турар.
Улуг сарлыктар – төрүүр сарлыктар, шарылар. Оларның назыны беш-алды харлыг болгулаар. Ол назын үезиниң сарлыктарын кара чугаада бештиг дээр – ол болза беш харлаан сарлык-тыр. Оон ыңай чедилиг, тостуг, оннуг, он бирлиг, он ийилиг суг дээр.
Сарлыктың өңү
Сарлык кончуг дүккүр болгаш дүгүнүң өңү янзы-бүрү болур. Ак, ала, калчан-кара, сирти-шокар, ак, ак-шокар, маңгак-ак, сарыгзымаар, кара, ээгилери ак-шокар сарлыктар бар болгулаар. Хайнак Сарлык бугазы инекти ойладып каан болза, оон төрүттүнген бызааны хайнак бызаа, кыс хайнак бызаа дээр. Хайнак молдурга, хайнак хунан, хайнак дөнен дижир.
(Уланчылыг)
«Шын» №94 2024 чылдың декабрь 7