ЧЫРЫК ЧЕРДЕ АРТТЫРГАН ИС
Владимир Думатович Хемер-оол СЭКП-ниң Мөңгүн-Тайга райкомунуң бирги секретарынга ажылдап турган үеде мени партия райкомунуң организакчы килдизиниң эргелекчизинге ажылдаарынче деткээн дарга. Ооң-биле 1986 чылдан 1990 чылга чедир кады ажылдаан бис. Ол дээрге чуртка эде тургустунуушкун үези-дир.
Ынчан мээң кол-ла эскерген чүүлүм — Владимир Думатович мурнунда ажыл-агыйлар-даа удуртуп, партия-даа шугумунга хөй чылдарда ажылдап чораан болгаш, улуг арга-дуржулгалыг, чон-биле эптиг ажылдап билир кижи болган. Ооң бир эки талазы кандыгыл дээрге, ол үргүлчү чон аразынга чоруур, кижилер-биле хөй чугаалажыр. Чамдык даргалар кабинетке олуруп алгаш, хөй ажылдаар боор чүве. Хемер-оол дарга ындыг эвес, кабинетке кылыр ажылдарын доозупкаш-ла, үнүп чоруптар, кижилер-биле ужуражып, чугаалажып тургаш, кайда чүү болуп турарын, ажыл-амыдыралда бар чедер-четпестерни шуптузун билип турар кижи.
Амыдыралдың, ажыл-херектиң бүгү талаларынга эде тургустунуушкун болуп турган ол үеде ажылдаары чымыштыг-даа, солун-даа турган. Келир неделяларда болур болуушкуннарны, кылыр ажылдарывысты баш бурунгаар планнааш, партия райкомунуң бюрозунга бадыладып ап турган бис. Ынчангаш кандыг-даа ажылды кылып чорудары үндезинниг, барымдаалыг болур. Анаа-ла хамаанчок кыла бербес. Баш бурунгаар эки бодап, белеткээн болгаш, кылган ажылдарывыс көскү түңнелдиг, чонга ажыктыг болур турган.
Черле ынчаш, чонга ажыктыг чүүлдерни кылып каайн деп үргүлчү бодап чоруур бурунгаар чүткүлдүг кижи чораан. Ол үеде Мөңгүн-Тайгаже баар дорт орук чок турган. Эрги оруктап чоруурга, Моол девискээри таварыыр, кызыгаар доскуулдары эртер, дыка эпчок. Чаа орук кылыр дугайында чугаалар улуг даргаларның кабинеттеринге чаа-ла дыңналып келгилээн. Ол үеде Владимир Думатович партия райкомунуң бирги секретары болбушаан, кожууннуң ажыл- агый харыылаар күүседикчи даргазы база турган. Кожуунда бүгү эрге-чагырганы холунга алган дораан-на бүгү энергиязын дорт орук кылырынче угландырып, чонну эвилелдеп эгелээн кижи. Ол бүгүнү караам-биле көрүп, амгы орукту кады кылчып турган дириг херечизи мен-дир мен. Ынчангы бар-ла күштерни, машина-техниканы, материалдыг курлавырларны машина оруу кылырынче, хемнер кежилдир көвүрүглер салырынче мөөңнээн турган. Ол-ла чымыштыг үеде Каргы хемни кежилдир машина көвүрүүн база Владимир Думатович кылдыртып каан чүве. Ынчангаш чон ону «Тумат көвүрүү» дээр.
Ажылгыр, чончу Хемер-оол дарганың бистиң Мөңгүн-Тайга кожуунга кылдырткан өске-даа ажыктыг чүүлдери хөй. Чижээлээрге, тудуг материалдары чедирери база бир берге айтырыг турган, ол үеде ыяш материалдарын Тес-Хемниң Шуурмактан машинага сөөртүп, Тожунуң Ырбандан Улуг-Хемни куду салдадып бадыргаш, улаштыр Мугур-Аксынга эккеп ап турган.
Ажык черге болгар метод-биле чүгле чаңгыс чайның дургузунда бир миллион беш муң санныг тууйбуну өрттедип эгелээннер. Бо ажылды чорутканының түңнелинде, чаңгыс чылын 48 бажыңны тудуп турганын Г.Ч. Ширшин ‘’Уттуп болбас’’ деп номунда сактып бижээни бадыткап турар.
Теплицаны тудуп кылдыргаш, ногааны тарып өстүрүп, чоннуң хереглелинге ажыглап турган.
Тудуг, үлетпүрден аңгыда, чоннуң культурлуг дыштанылгазынче кичээнгейни салып, ол ажылды Хемер-оол дарга боду организастап турган. Тываның, Моолдуң, Даг Алтайның мөгелериниң киржилгези-биле ‘’Найыралдың начыны’’ деп мөөрейни ийи чыл болгаш-ла эрттирип турар кылдыр тургускан.
Ынчангаш Мөңгүн-Тайганың чону Владимир Думатович Хемер-оолдуң адын утпаан, утпас-даа.
Сөөлүнде Кызылга чеде бергеш, ужуражып, чугаалажырымга, бис ынчан кады дыка эки ажылдап чораан бис але, Мөңгүн-Тайганың улузу мени хөлчок деткиир турган деп, Владимир Думатович чугаалап олурар чораан. Мээң ынчан кады кызып ажылдап чораанымны ынчаар үнелээнин дыңнааш, иштимде дыка өөрээн мен.
Хөй чылдар эрткенде, ол ковидтен аарый бергеш, эмнелгеден бир катап менче телефон долгааш, кадыымны айтырып, Мөңгүн-Тайга чону кандыг турарын айтырган. Мээң чер-чуртумнуң меңгилиг тайгаларын, кадыг-дошкун агаар-бойдузун, аныяк үезинде аңаа канчаар ажылдап чораанын сактып чыткан боор деп бодаан мен. Ол берге аарыгны ажып эртип, сегип үнүп келир боор деп дыка идегеп турдум. Ынчалза-даа ол хайлыг аарыг ону өске оранче аппарганын сөөлүнде дыңнааш, дыка хомудадым. Ындыг-даа болза, ооң кыптыгып турар энергиялыг аныяк чылдарында кылып, бүдүрүп каан ажылдары Владимир Думатович Хемер-оолдуң чырык адынга мөңге тураскаал болуп артар дээрзинге бүзүрээр мен.
Сарыг-оол ДОҢГАК, күш-ажылдың хоочуну.
«Шын» №73 2023 чылдың сентябрь 27