РФ-тиң Президентизи Владимир Путин «Ада-чурт камгалакчылары» күрүне фондузун тургузар дугайында чарлыкка 2023 чылдың апрель 3-те адын салган. Ол-ла чылдың июнь 1-де күрүне фондузу Россияның аңгы-аңгы субъектилеринге болгаш Тывага ажылын эгелей берген.
Фондунуң кол сорулгазы – тускай шериг операциязының киржикчилеринге болгаш оларның өг-бүлелеринге чогумчалыг дузаны чедирери.
2024 чылдың январь 17-де «Ада-чурт камгалакчылары» күрүне фондузунуң Тывада салбырынга ажыл-агыйжы хурал болган. Аңаа ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг, тус черниң кадык камгалал сайыды Анатолий Югай, өөредилге сайыды Елена Хардикова дээш өске-даа сайыттар, ук фондунуң Тывада салбырының удуртукчузу Мерген Кызыл-оол болгаш өскелер-даа киришкен.
Мерген Кызыл-оол фондунуң ажыл-ижи болгаш шиитпирлеп турары нарын айтырыгларга хамаарыштыр тодаргай тайылбырны бергеш, көдүрттүнүп турар айтырыг бүрүзүнге хамаарыштыр тодаргай санал-оналдарны киирген.
«Фонд ажылын эгелээнден бээр чондан келген 4 муң ажыг чидиг айтырыгларны шиитпирлээринче угланган ажылды чоруткан. Ынчангаш бис-биле кады ажылдап, тургустунган айтырыгларны шиитпирлежиринге ачы-дузаны чедирип турган сайыттарны болгаш специалистерни бөгүнгү хуралче чаладывыс.
Бир дугаар чергеде тургустунган чидиг айтырыг болза, чурттаар оран-сава тудар чер айтырыы болуп турар – 600 кижиден дилег-билдириишкиннер келген. 55 хамаатыга коммерциялыг эвес сад ажылы чорудар эштежилгеден (СНТ) чер алыр шынзылганы тудускан бис. Кызыл хоорай чагыргазы биле СНТ-ниң ажылдакчыларының аразынга кады ажылдажылганы күштелдирер азы эде көөр болза эки деп санап турар бис.
Ийи дугаарында, ТШО-нуң киржикчилериниң өг-бүлелеринге социал ачы-дуза көргүзер талазы-биле ажылды бичии бөдүүнчүдүп, чурумчудуп каан республика иштинге чаңгыс аай хоойлу азы дүрүмнү тургузарын саналдап тур бис.
Үште, «Ногаан коридорнуң» дүрүмү. Кадык камгалал яамызы бо айтырыгны кончуг тодаргай, эки күүседип турар. Поликлиникаларда улуг назылыг, аарыг-аржык, хоочураан-даа пациентилер ТШО киржикчилеринге «ногаан коридорну» тургузуп, ээлчег чокка эрттирип турары өөрүнчүг. Чонувустуң талазындан улуг деткимчениң бир илередии ол. 2024 чылда РФ-тиң Камгалал яамызының планын езугаар ТШО-нуң киржикчилери диспансеризацияны долузу-биле эрткен турар ужурлуг.
Тыва өске регионнарга көөрде, эм-дом аржааннарлыг регион болгай. Ынчангаш бодувус ТШО киржикчилеринге тускай пансионатты-даа ажыдар аргавыс бар. Дус-Хөлде «Дорожник» пансионадын ажыглалче киирип, дайынчылар эмнээр чер кылырын саналдап тур бис.
Бо-ла чидиг айтырыгларның бирээзи уруглар садынга хамааржыр. ТР-ниң Өөредилге яамызы болгаш Кызыл хоорайның департаментизи-биле ук айтырыгны өөренип көрүп турар бис. Уруглар садтарында ясли бөлүктер чедишпейн турар. 55-ки гвардейжи мото-адыгжы бригадазының бодунда бар уруглар садынга 2 хардан өрү назылыг чаштарны хүлээп эгелей бээрин саналдап тур бис. Амгы үеде бо уруглар садында чүгле 3 хардан өрү уруглар барып турар. Бир эвес 55-ки гвардейжи мото-адыгжы бригадазының үстүнде даргалары чаштарны 2 хардан өрү хүлээринге чөпшээрептер чүве болза, ук айтырыг бичии-даа болза шиитпирлеттинип чыдар ужурлуг» – деп, Мерген Кызыл-оол чугаалаан.
«Ада-чурт камгалакчылары» күрүне фондузунуң Тывада салбырынче киирген билдириишкиннерниң хөй кезии чер айтырыынга хамааржыр. ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле фонд Тываның Чазааның төлээлери болгаш ТШО-нуң киржикчилериниң өг-бүлелери-биле эвээш эвес ужуражылгаларны организастаанының түңнелинде, ук ажыл өске регионнар-биле деңнээрге, мурнуку одуругларда чоруп орар.
Күрүне фондузу хамаатыдан билдириишкинни хүлээп алгаш, Росреестрже дамчыдыптар. Күрүне фондузу билдириишкин киирип турар хамаатының черни кайы хире хереглеп турарын, чурттаар оран-савазының бар-чогун тодарадыр хүлээлгелиг.
2023 чылдың июнь 6-да, РФ-тиң Президентизи В. Путин чурттаар оран-сава тудуп алыр черлерни ТШО киржикчилериниң өг-бүлезинге халаска бээр дугайында айтыышкынга атты салган дээрзин сагындыраал. Күрүнеге хамааржыр черлерни ТШО киржикчилери чурттаар оран-сава тудуп алыр кылдыр берип болур хоойлуну регионнарга хүлээп алырын ол айыткан.
«Ада-чурт камгалакчылары» күрүне фондузунуң Тывада удуртукчузунуң санал-оналынга харыысалгалыг сайыт бүрүзү чогуур харыыларны берип, ам-даа өөренип көөрүн дугурушкан соонда, ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг түңнээн:
– Салбыр тургустунгандан бээр чеди ай эрткен-дир. Ол үениң дургузунда сырый кады ажылдажылганы чорудуп келдивис. Дыка хөй айтырыгларны сүмележип тургаш, кады шиитпирледивис. Ам тыва салбыр ажылының түңнелдерин үндүрүп турары бо. Шак мындыг ужуражылгалар кожууннарга база болур ужурлуг. Чеди ай дургузунда кылган ажылыңарның дугайында медээлерни чонга таныштырып дыңнадыры чугула.
Бөгүн кайы айтырыгларны мурнады шиитпирлээрин чугаалаштывыс. ТШО киржикчилеринге дуза кадар ажылдар хүн бүрүде чаарттынып, эки талазынче өскерлип чоруп олурар. Ол бүгүнү республика деңнелинге хоойлужудар дугайында саналды бүрүнү-биле деткиир мен. Бюрократтыг шаптараазыннар чер документизи кылдырып турда, моондак болбас ужурлуг. ТШО киржикчилериниң өг-бүлелеринге халас черлер бээр болгаш санаторийге хамаарышкан айтырыгларны шиитпирлээринче бүгү күжүвүстү ам-даа салыр бис»– деп, ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг чугаалаан.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
"Шын" №4 2024 чылдың январь 20