Украинаже үш катап кирип каапкан, бергелерни-даа белен-селен тоор хире эвес, мөге-шыырак, бедик-чаагай эр-биле “Серебрянка» профилакторий-санаторийге кадыкшылым экижидип дыштанып тургаш, ужуражып чугаалаштым.
Дайынчы Айдыс Чаш 2022 чылдың октябрьда мобилизация-биле Украинаже кирген. Мобилизация-биле келдирткен шериглер баштайгы дээрезинде мурнуку шугумга турганнар, оон дедир үндүрүп эккелген. Мурнуку одуругда, 30–40 км ыракта дайынчыларга 2–3 хонгаш, боо-чепсек, аъш-чем чедирер машинаны чолаачылап турган. Боолаашкыннар, частыышкыннар адаа-биле мурнуку шугумга ок-чепсек, аъш-чем чедирери айыылдыг херек.
Хөй ажы-төлдүг адаларны дайынче чорутпас дугайында чарлык 2022 чылдың төнчүледи үнген. Үш ажы-төлдүг Айдыс Константиновичини ол чарлык ёзугаар чандырыпкан. Ийи дугаарында чоруурда, тускай шериг операцияже баар керээ чарган эрлерге каттыжып алгаш, 2023 чылдың апрель 28-те Украинаже чорупкан. Кременнаяга чыгган хөй солдаттарны ол-бо роталарже үлей чарып чорудупкан. Алды тыва солдат бир батальоннуң 3-кү ротазынга киргеннер. Июнь 1-де мурнуку шугумче чорудупкан. Бир суурнуң чанында аргага камгалал черлери тудуп турганнар. Дөрт ай дургузунда аңаа чыгган хөй солдаттарны ол-боже тарадып эгелээн. Айдыс Чаштың турган шериг кезээн 28 дугаар армияның 25 дугаар бригадазынга кадып каан. Луганск Республиканың суурларының бирээзинге бир ай дургузунда дайынчы белеткел эрткеннер. Оон Донецк чоогунда аргалыг черде суурга быжыгланып алгаш, мурнуку шугумче халдаашкыннарга киржип, дедир ол аргага үнүп кээп турганнар. Айдыс аңаа чолаачылап турган. Бир ай дургузунда мурнуку шугумга турганы ол. 2024 чылдың март айда шөлээлеп чанып чораан. Бир ай дыштанып турда, 55-ки шериг кезээнче кыйгырты берген. Украинаже катап киргеш, мурнунда-ла турганы шериг кезээнге барган. Бир ай чартык үе эрткенде, Авдеев угланыышкын чоогунга кокс-химиктиг завод чанынга «укрларның» үргүлчүлелдиг артиллерия боолаашкынынга таварышканнар. Айдыс беш эжи-биле частыышкын чалгыындан машина кырындан ужугуп батканнар. Ооң оң холунуң кырызы сыйлып кемдээн. Эвакуация кезээ балыгланганнарны дораан Ясноватаяда госпитальга үндүрүп эккелген. Ында Кызылда 55-ки шериг кезектиң эмчилери бар болган, оларга эмнеткен. Оон Россияже үнүп келгеннер. Балыглаткан хөй солдаттарны санитар эшелон-поездиге чүдүргеш чорудупкан. Воронеж – Саратов – Самара – Пенза – Ульяновск демир-орук дургаар хоорай, суурларга балыг-бышкын дайынчыларны дүжүргүлээн. «Поезд доктаарга-ла, херээжен улус ажы-төлү-биле кады балыг солдаттарга аъш-чем үлээр, бисти кээргээш, ыглаар-сыктаар чордулар» – деп, Айдыс чугаалап олурду.
Май 23-те Айдысты Казаньның госпиталынга чыттырган. Июнь 13-те ооң холунга операция кылгаш, июнь 28-те үндүр бижээн. Тываже чоруур мурнунда эштери-биле Казань хоорайны элээн кезип, чарашсынып көрген.
Оон Казань – Москва – Красноярск – Кызыл аразынга самолетка ужудуп, июль 28-те Айдыс Константинович чанып келген. Үжен хонук дыштанган соонда, Кызылда Гагарин кудумчузунда эмчиде рентгенге холун тырттырып көөрге, сөөктер тутчуп, экижээн болган.
«Мугур» кыйгы аттыг дайынчы Айдыс Чаш база төрээн чурт камгалакчылары, ок-боо адаанга чораан өске-даа дайынчы эрлерниң кадыы быжыгарын, өг-бүлелеринге чаагай чолду йөрээп каалыңар.
Дегут Демчик,
Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №77 от 2024 чылдың октябрь 9