Бөгүн “Шынның” аалчызы Тываның чоргааралы бир төлептиг оглу Россияның бокска спорт мастери, профессионал боксер Начын Чамбалдоо.
– Начын, силерни профессионал бокс талазынче шилчээш, Москвада ажылдап, чурттай берген деп билир мен. Ам Кызылда дыштанып турар деп сурааңар дыңнадывыс...
– Май 31-де Евразияның бокс парламентизиниң чемпионадынга киришкеним түңнелинде, ооруумга кемдээшкин алгаш, дыштанып, кадыым быжыктырып алыры-биле Кызылда чанып келгеним бо.
– Ынчаарга бо чылын сөөлгү киришкен маргылдааңар ышкажыл?
– Ийе, он раундуга шашкылашкаш, Сослан Баев дээр 25 харлыг Осетия чурттуг спортчуга сан талазы-биле уттуруп алдым. Маргылдаага киржир бетинде-ле, он хонук бурунгаар, эктим аартып келген, ынчалза-даа март айның ортузундан бээр катап рингиже үнүп, профессионал спортче эглир планнарлыг мен.
– Кандыг команданың кежигүнү силер, ында каш спортчулар, тренерлер барыл?
– «Премьер боксинг академия» деп командада киржип турар мен. Белеткенир баазавыс Сочи хоорайда “Делегейниң бокс хөгжүдер төвүнде» турар. Ол чүгле спортчулар эвес, а судьялар, тренерлер белеткээр төп болуп турар.
– Командаңарда кандыг спортчулар бар?
– Өске чурттарның Олимпиада чемпионнары бар, чижээлээрге, Казахстандан, Узбекистандан, Армениядан, Азербайджандан, Моолдан, Венгриядан, Прибалтика чурттарындан дээш оон-даа өске делегейниң аңгы-аңгы булуңнарындан спортчулар хөй. Сибирьниң азиаттарындан чаңгыс мен бар мен. Мындыг улуг, сураглыг команданың кежигүнү болганымга аажок өөрүүр-дүр мен.
– Профессионал боксче кажан шилчи бергениңер ол?
– Мен боксту 12 харлыымдан тура сонуургай берген мен. Тываның күрүне университедин дооскаш, Новосибирскиге 2010 чылдан тура белеткенип, бокстуң олимпийжи хевиринге киржип турган мен. А профессионал боксче 2021 чылда кады тренировкалап турган эжимниң сүмелээни-биле шилчидим. Ол мени сураглыг тренер, промоутер Эдуард Кравцов-биле таныштырган. Оон бээр ооң командазының кежигүнү мен.
– Силер даштыкы профессионал бокс маргылдааларынга киржиксээр-дир силер бе?
– Ийе, Лас-Вегас хоорайның рингилеринге бокстажыры профессионал боксер кижи бүрүзүнүң күзели дээр болза, хөөредиг болбас боор. Чүгле бокстажыр дээш эвес, а маргылдааның канчаар организастаанын сонуургап, аарыкчылап безин көрүп алыры улуг күзелим.
– Силерниң бокста кумириңер Флойд Мейвезер дээрзин билир мен, а российжи боксерлардан кымны сонуургаар-дыр силер?
– Өскелерге чижек болуп чоруур, бодун алдынып билири-биле 2020 чылда Олимпиаданың чемпиону Дагестандан ногай нациялыг Альберт Батыргазиевти бодумга үлегер-чижек кылдыр хүлээп чор мен. Ол биче сеткилдиг, кызымак спортчу.
– Тыва иштинде кандыг аныяк азы хоочун-даа боксерларны адап болур силер?
– Бир дугаар тренерим Геннадий Кара-оолович Наксылды онзалап демдеглээр мен. Ол Тывада боксерлар аразында бир дугаар ССРЭ-ниң спорт мастери атты күүсеткен. Красноярскының күрүнениң башкы институдун дооскаш, Суг-Бажы суурга бисти башкылап турган. Ооң өөреникчилериниң аразында спорт мастери атты күүсеткен улус безин он ажа бээр, ол дээрге тренерниң ажыл-ижиниң шыырак көргүзүү-дүр.
Төрээн суурумче үргүлчү барып чедип турар мен. Кызылдан ырак эвес болгаш, чайлыг үемде угбамга, дуңмаларымга, эштеримге ужуражып чедер чордум.
Амгы үеде Суг-Бажында “Эзирлерниң уязы” деп спорт залы ажыттынганы эки-дир. Мээң үемде спортчу белеткел школаның спорт залынга эртип турган чүве. Шанчар “груша”-даа турбаан, боттарывыс келгеш, аравыста бокстажыр турдувус. Ам бодап турарымга, бистиң башкывыс Геннадий Кара-ооловичиниң ачызы-биле улуг чедиишкиннерни чедип алган-дыр бис.
– Келир үеде тренер болуксаар-дыр силер бе?
– Ийе, болуксаар чордум. Ынчалза-даа чаштар хүлээнип алыры – улуг харыысалга. Тренер башкыга негелделер хөй: дээди эртем, бичии уруглар-биле ажылдаар эртем-мергежил дээш-ле баар. Ажы-төлдүң кадыы бир дугаар ээлчегде турар, ада-иениң секцияже чарыгдаан акшазын, үезин база бодаар херек. Бо бүгүнү бодап ора эскерген чүүлүм, улуг спортче орукту бөдүүн өг-бүлелерден улус шилип алыр боор-дур.
Чүге дизе спорт улуг чедиишкиннерже, улаштыр амыдырап чоруй баарынче идигни берип болур. Шашкылажыр-чокшур спорт хевирлеринде тывалар чедиишкиннерлиг киржип чоруурун билир бис. Декабрь 10-да Казахстанга болган турнирге Ренат Ондар биле Ренат Хавалов ужурашкан. Бистиң чаңгыс чер чурттуувус уттуруп алган-даа болза, ооң удурланыкчызы үргүлчү Таиландының, Дубайның шыырак залдарынга белеткенип турарын эскердим. Деңге шашкылашкан деп санаар чордум. Ол дээрге тыва кижиниң тура-соруунуң быжыының бадыткалы-дыр.
– Красноярск хоорайга болуп эрткен коммуникативтиг лидерлер аразынга семинарга киришкениңер кандыг түңнелдиг болганыл?
– Күрүне биле блогерлерниң аразынга кады ажылдажыышкын дугайында хөйнү билип алдым. Бис ышкаш социал четкилерде аудиториязы азы номчукчулары хөй улустуң улуг харыысалга чүктеп чоруурун эксперттер чугаалап берди. Бүгү Сибирьден хөй-ниитижилер киржип, арга-дуржулгазын солушкан.
– Спорттан аңгыда, кандыг ажылдарны чорудуп турар силер?
– 2017 чылда “Бистиң черниң маадырлары” деп төлевилел Новосибирск облазындан эгелээш, бо хүннерде чүгле область иштинде эвес, а бүгү Россияда тарап нептерээн. Ук төлевилелдиң Тывага боттаныышкынын бодумга хүлээнип алыр сорулгалыг мен.
Төлевилелдиң кол ажылы – спортчуларны, кадыы кызыгаарлыг улусту, төлептиг ада-иени хөй-ниитиге таныштырып, оларның чуруктарын кудумчуларга азы төрээн черлеринге азары. Оларның аразынче чүгле ат-алдарлыг, хөйге билдингир маадырлыг чорук кылган улус эвес, а кижилерни өрттен, сугдан камгалаан маадырлар база кирип болур. Оон аңгыда, тускай шериг операциязының киржикчилерин база массалыг информация чепсектеринге чырыдар бис. Бо хевирлиг ажыл республикада чоруттунуп турза-даа, чаңгыс черге мөөңнээри, хаара тудары негеттинип турар-дыр. Команда чыггаш, мону уштап-баштаар сорулгалыг мен.
– Амгы үеде кадыыңар быжыктырып турар мен деп харыыладыңар.
Тускай хүн чуруму силерде бар бе, кандыг эмнээшкин эртип тур силер?
– Кемдээшкиннерниң хөй кезии күжениишкин чокка эттине бээр турган. Бо удаада база дыштаныптар болза экирип кээр деп идегеп турган мен. Кемдээшкин нарын болганы билдинип келген, аңнаар эштерим те-чуңма ханы берип турду, массаж, физиоэмнээшкин эртип тур мен.
– Хостуг үеңерде канчаар дыштаныр-дыр силер?
– Понедельник, среда, пятницаларда Сүбедей спорт залынга эштерим-биле кежээлээр, вторник, четверг, субботаларда Ярыгин аттыг спорт залынга тренировкалап турар мен. Хостуг үем дөмей-ле спорт-биле холбашкан болур.
– Четтирдивис, эки сегип, эмненип алгаш, чиик-чаагай ринг кырынга катап база тулчуруңарны, чаа-чаа тиилелгелерни күзедим.
/ Наталья МАСПЫК-ООЛ чугаалашкан.