Чаа чыл бүдүүзүнде Кызыл хоорайның мэриязы 2023 чылды түңнеп, парлалга конференциязын эрттирген. Аңаа журналистерден аңгыда, хоорайның хөй-ниити организацияларының төлээлери база киришкен.
Кызыл хоорайның мэри Карим Сагаан-оол айтырыгларга харыылаар мурнунда найысылалдың амыдыралын, мэрияның ажыл-ижин доктаамал чырыдып турар журналистерге өөрүп четтиргенин илереткеш, чыылганнарга болгаш хоорайның бүгү чурттакчыларынга Чаа чылдың күзээшкиннерин илереткен.
БОК АЙТЫРЫЫ
Чугаа бир дугаарында «Найысылалдың Спутник микрорайонда бок чыыр полигон эргижирээн, чаа полигонну каяа кылыр база ооң тудуу кажан эгелээр?» деп айтырыгдан эгелээн.
— Амгы үеде ажылдап турар бок полигонун билир бис, ону ам бодунда хоорайның чагыргазы хандырып турар. 2016 чылда федералдыг хоойлу өскерилген. Ынчангаш ам бок чыыр тускай полигон-биле регионнуң эрге-чагыргазы, ол дээрге ТР-ниң Бойдус курлавырларының болгаш экология яамызы ажылдаар. Олар ам чаа полигон тудуунуң төлевилел-смета документациязы-биле ажылдап турар. Чаа полигон чүгле Кызыл хоорайның богун эвес, республиканың барык чартыын хаара тудар. Аңаа бокту ылгап арыглаар болгаш болбаазырадыр бүдүрүлге турар. 2026 чылдан тура чаа полигоннуң тудуу эгелээр. Ооң туружун Бии-Хем кожууннуң девискээринге тударын тодараткан – деп, хоорайның мэри харыылаан.
ЧЕРЛИК ЫТТАР
Найысылалдың база бир чидиг айтырыы — черлик ыттар. Тояанчы ыттарга хамаарыштыр чаа ажылдап кылган хоойлу төлевилелиниң дугайында айтырыгга харыыны берген.
Бо айтырыгга хамааржыр 2 хоойлу актызын тургускан деп Карим Байлак-оолович тайылбырлаан: «Ооң бир дугаарын Дээди Хурал шагда-ла хүлээп алган. Ол дээрге азырал амытаннарын хайгааралга албайн турар хамаатыларга хамаарыштыр торгаалдың түңүн өстүргени. Мурнунда торгаал 1 муңдан 2 муң рубль чедир турган болза, ам 3 муңдан 5 муң рубль чедир өскен. Мындыг чаа өскерлиишкиннерни республиканың хоойлузунче киирген. Эрткен чылын бо талазы-биле 140 ажыг торгаалды ыттар ээлеринге онааган. Бо барымдааларны тодарадырда, хамаатыларның хомудалдарындан, чижээ, кудумчуда ызырар ыт хостуг халып турарын кожалары дыңнатканындан илередип турар. Ол эң-не дээштиг арга-дыр».
«Дириг амытаннарны хилинчек чок удудур сыкыртырының чурумун бадылаарының дугайында»» деп ийиги хоойлу-төлевилелди республиканың ветеринарлыг албаны ажылдап кылган дээрзин мэр чугаалаан: «Ооң иштинде кандыг байдалга ытты удудуптарының дугайында пунктулар бар. Ол дээрге аарыг, бертик-межел, каржы, ызырар ыттарны удудур сыкыртырының чуруму-дур. Бо хоойлуну Чазак деңнелинде хүлээп алган, ам Дээди Хуралче көөр кылдыр чоруткан. Ук хоойлуну хүлээп алырын манап турар бис».
2023 чылда хоойлу езугаар 1200 хире ээзи чок ыттарны туткан. Оларны стерилизастааш, тарылганы кылгаш, дедир салыпкан. Шимчеп чоруур лаборатория чүгле ээлиг ыттар-биле бо ажылды хоорай иштинде чорудуп турар. Республиканың ветеринарлыг албаны-биле кады бо чылдың апрель айдан тура 1402 ээлиг ыттарны чазааш, тарааш, чиптерни салган. Бо бүгү ажылды халас чорудуп турар. Келир чылын 2 муң ажыг ытты хаара тударын планнап турар. Бо ажылдың үре-түңнели 5 чыл болгаш көстүп кээр, деп Карим Сагаан-оол медеглээн.
Ол ышкаш хоорайда ыттар азыраар «Хатико» приюттан аңгыда, чаа приют база туттунуп турар. Ооң оран-савазының тудуу адакталган, келир чылын чайын ажыдар деп, ол дыңнаткан.
ЭРГИЖИРЭЭН ОРАН-САВА
«2023 чылга чедир чурттакчы чонну эргижирээн бажыңнардан өскээр көжүрер» федералдыг программа кандыг боттанып турар?
— 2017 чылдан тура ниитизи-биле Кызыл хоорайның 165 аварийлиг хөй аал чурттаар бажыңнарындан 5373 чурттакчыны өскээр көжүрген. Ам-даа 38 аварийлиг квартираның чурттакчыларын өскээр көжүрери арткан. Ооң чылдагааннары аңгы-аңгы: бажыңын үлежип чадаан, азы читкен, чамдыктары өскээр көжүксевес дээш оон-даа өске. Ам-даа ол чурттакчылар-биле суд чаргы-чаалызы чоруп турар. Бо программаның 2-ги чадазы доозулганы ол-дур. Ол дээрге 2018 чылга чедир аварийлиг деп хүлээп көрген бажыңнардан чурттакчы чонну өскээр көжүрген. Ам үшкү чадазы– 2017 чылдың январь 1-ден 2022 чылдың январь 1-ге чедир аварийлиг деп хүлээп көрген бажыңнар-дыр. Ында 14 хөй аал чурттаар бажыңнар арткан. Ол дээрге-ле Горная 26, Дружба 3/4, Кочетов 30а, Крюков, Щевченко кудумчуларда бажыңнар дээш оон-даа өске.
Дараазында 4-кү чадага 2022 чылдың январь 1 соонда аварийлиг деп хүлээп алган бажыңнар санаттынар. Ол дээрге 10 бажың-дыр: Набережная 29, Пролетарская 85, 95, Складская 4, Таёжная 101, Баян-Кольская 13 (ында 90 өрээл бар), Паромная 5 дээш оон-даа өске. Бо талазы-биле ажылдар планывыста — деп, мэр харыылаан.
МАШИНА-БАЛГАТ КӨВҮДЭЭН
— Хоорайның чаагайжыдылга планында автомашиналар тургузар тускай парковкалар кылыры көрдүнген бе? Машиналар көвүдээн, тургузар черлер чок.
— Хөй квартиралыг бажыңнар чанынга хөй каът парковкалар тургузарын планнап турар бис. Чижээ, хөй демир гаражтар орнунга чаңгыс улуг хөй каът парковкалар кылыр. Ийи дугаарында, тудуг организацияларынга чаа тудуп турар бажыңнарга чер адааның парковкаларын кылырын саналдап турар бис. «Восток» КХН-ниң тудуп турар бажыңнарының шынары эки, 125 машина тургузар чер адааның парковкаларын кылганы чурттакчы чонга эптиг байдалды тургузуп турар. Ол дээрге база бир чаа угланыышкын-дыр. Ол ышкаш хостаттынган черлерни машина тургузар шөлдер кылдыр эде кылып турар. Чижээ, Долаановский рынок турган шөлдү машиналар тургузар парковка кылдыр арттырган бис. Хоорай иштинде өске-даа ындыг чижектер бар — деп, Карим Сагаан-оол чугаалаан.
ХӨЙ-НИИТИНИҢ АРЫГЛАНЫР ЧЕРИ
Бо база найысылалдың бир чидиг айтырыы. Келир чылын найысылалдың төвүнге совет үеде турган эрги арыгланыр чер орнунга, улуг, амгы үениң төлевирлиг туаледин тудар деп, мэр медеглээн. Ол тудугже 3 сая 700 муң рубль көрдүнген. Ол ышкаш база бир хөй-ниити туаледин Аныяктар сесерлиинге тудар.
Кызыл хоорайның мэри Карим Сагаан-оол парлалга-конференциязынга хоорайның төп рыногу, пассажирлер аргыштырылгазы, кудумчулар чырыы, чуртталга-коммунал ажыл-агыйы дээш өске-даа хоорайның амыдыралынга хамааржыр айтырыгларга харыыларны берген.
Алдынай СОЯН.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №99 2023 чылдың декабрь 27