Черлик ыттар айтырыы – ниитилелдиң чидиг айтырыгларының бирээзи апарган. Азыраан дириг амытаннарынга кижилерниң кичээнгей болгаш харыысалга чогундан хоорай иштинде тояанчы ыттар саны хүнден хүнче көвүдеп, ниитилелге айыылды тургузуп турар.
Октябрь айда Кызылдың төп кудумчуларында калчаа аарыг ыт тывылганын бижип турдувус. Ынчан черлик ыттарга хамаарыштыр чогуур хемчеглерни чорудуп эгелээн турган. 179 хонуктуң дургузунда Кызыл хоорайның девискээринче ыт киирбес. 60 хонук дургузунда хоорайның ыттарынга калчаа аарыынга удур тарылганы чорудар деп түңнелди ынчан үндүрген.
Калчаа аарыы эгелээн деп коргунчуг медээлерниң соонда, кезек үеде, кудумчуларга өөр-өөр бөлүк ыттар көзүлбестей берген турган. Сөөлгү каш хонуктарда база кудумчуларда черлик ыттар көвүдээн. Эрткен неделя дургузунда 10 хамааты ытка ызыртканын январь 20-де Чазактың Аппарат хуралынга медеглээн.
Кызыл хоорай чагыргазы биле Тыва Республиканың ветеринария албанындан черлик ыттарга хамаарыштыр кандыг хемчеглер чорудуп турарын айтырдывыс.
Хоорай ажыл-агыйының департаментизиниң даргазының оралакчызы Айлаң Ооржак:
– Черлик ыттарга хамаарыштыр январь 4-тен март 4-ке чедир онза байдалды чарлаан. Ол дээрге кудумчуга хостуг халып чоруур ыттарны туткаш, 14 хонук дургузунда Кызыл хоорайның дириг амытаннар приюдунга азыраар. Хоорай приюдунуң интернет четкизинде сайтызынга туттурган ыттарның чуруун салыр. Бир эвес 14 хонуктуң дургузунда тояанчы ыттарның ээлери келгеш, албас болза, 15 дугаар хонуунда өлүр сыкыртып кааптар.
Хоорай иштинде бөлдүнчүп алган халчып чоруур ыттар дээрге шупту ээлиг ыттар-дыр. Азыраан ыдын чемгербес, баглавас, хостуг салыптарга, аштаан ыт черликтеп, чем дилеп, маңнап чорааш, боду ышкаш база-ла ээзиниң хайгааралы чок арткан тояанчы ыттарга катчыптар. Мөөңнежип алгаш, эрткен-дүшкен чонче халдаар таварылгалар оон тыптыр.
Ээзи тыптып кээрге, ыдын хостуг салыпкан дээш торгаал онаар. Ук ыт приютка каш хонук азыратканын, чиген чеминиң өртээн санааш, ыттың ээзинге онаар. Торгаалды төлээш, хол үжүүн бижээш, ыдын алыр. Ытка паспортту кылгаш, ээзинге эгидер. Торгаалды төлээн дугайында документини көргүскеш, ыдын алыр.
Тыва Республиканың ветеринария албанының удуртукчузунуң албан-хүлээлгезин күүседип турар Алексей Ооржак:
— Чонувус азыраан дириг амытаннарынга хамаарыштыр көңгүс харыысалга чок-тур. Ынчангаш кудумчуларда черлик ыттарның саны көвүдеп турар. Күзүн калчаа аарыы тывылганда, мал эмчилери чогуур хемчеглерни чоруткан. Ниитизи-биле 7 муң ажыг дириг амытаннарга калчаа аарыынга удур вакцинаны салган. Оларның 5 муң хирези ыттар, а 2 муң ажыы– диистер. Бо сан-түңче чүгле черлик ыттар эвес, а ээлерлиг дириг амытаннар база кирип турар.
Тыва Республиканың девискээринде тояанчы ыттарга хамаарыштыр хоойлуга эдилгелерни кииргенин билир бис. Ында айытканы болза, бир эвес дириг амытаннар кандыг-бир эмнеттинмес аарыгдан аараан болза, ук аарыг кижилерниң кадыкшылынга хора чедирип турар болза, черлик ыттар кижилерге айыыл тургузуп, ызырыпкан болза, база элээн каш барымдааларга даянгаш, ТР-ниң Чазаанче ветеринария албан чери болгаш кадык камгалалының удуртулгазы дилегни киирер ужурлуг. Бис чогуур үе-шаанда ол ажылды организастаанывыс түңнелинде, шак ол дилегге даянгаш, ТР-ниң Баштыңы онза байдалды чарлаар дугайында чарлыкты үндүргени ол.
Ынчангаш кудумчуларга хайгаарал чок халып чоруур черлик ыттар тудар ажыл эгелей берген. Ыдын чидирген улус интернет четкизинде Кызыл хоорайда дириг амытаннар приюудунуң блогунче киргеш, ыдын тып ап болур. https://vk.com/priyutzhivotnyhkyzyl2024»
«Ыт – кижиниң өңнүү» деп ажы-төлге өөредип тура-ла, ыттарга тоомча чок хамаарылганы көргүзүп чоруурувус кончуг багай. Дириг амытан азырап алыксаар кижи бүрүзү харыысалгалыг болур болза, черлик ыттар саны ынчаар көвүдевес ийик. Ыды оолдаптарга, эниктерин садыг-саймаалар даштынга аппарып октаптар улус база хөй деп билир бис. Ындыг чүүлдү болдурбазы-биле, мал эмчилеринге ыды төрүвес кылдыр чазадып алыры чугула. Бир эвес ыдын ажаап-тежээп шыдавас болза, ону азыраан ажыы чок.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №2 2025 чылдың январь 23