Тыва кижи үе-дүптен бээр черден үнер кат-чимисти, тоорукту чем кылдыр чип, эм кылдыр ажыглап чораан. Оран кежии дээрге хову черден, хемниг черден база даглыг черден үнер чем шынарлыг үнүштерни тываларның салгал дамчыштыр ажыглап келгени-дир, ол бурун чаңчыл болур. Өгбелеривистиң шагдан бээр чыып келген, эмненип келгени оранның чаагай амданныг байлаа – тоорук дугайында бөгүн чугаалажыр бис.
Тоорук үрүңү
Бир катап Тывага улуг аш болурга, Хөндергей бажында Сыын-Дөңгүлек деп хөй-ле пөштерлиг улуг тайга баарынга, чоок-кавының чону пөш адаанга чадыр туткулааш, тооруктап кыштаан дижир. Олар сайлаан тоорукту согаашка чуура соктааш, ооң-биле шай сүттеп ижип тургаш, оран-таңдының сөңнээн байлак кежии-биле берге үелерни эртип чорааннар. Тоорук-биле сүттээн шайны ижерге, чөдүл чидер, тыныжы кыскалаан кижиниң тыныжы алгыыр, кылык-чар намдадыр. Тоорук үрүңүн чаш уругга ижиртирге, ишти-хырны хевербес болур.
Бистиң өгбелеривис тоорук үнер пөштүг тайгаларны дагып чораан. Ону таңды дагыыры дээр. Таңдыны бистиң черге эр хиндиктиг хамнар дагып чораан. Таңды ээзи карачал чонну камгалап хайгааразын, тоорук элбек болзун дээш, таңдыны дагыдар чораан.
ТООРУКТУГ ТАҢДЫНЫ ырлааны
Тооруктуг долгай таңдым,
Долганзымза, тодар-ла мен.
Тос-ла чүзүн малымайны
Азыраза, тодар-ла мен.
Эзириктиг ээр-ле таңдым
Эргизимзе, тодар-ла мен.
Эрээн-шокар малымайны
Азыраза, тодар-ла мен.
М.Б. Кенин-Лопсанның «Тыва чаңчыл» деп номундан.
«Шын» №66 2024 чылдың август 31