Орденниг Үрбүннүң – Сарыг-Хөлдүң оглу

Александр Кертикпенович Шаравии 1952 чылдың февраль 5-те Кертикпен Сонамовна биле Норбу-Далаа Монгушевич Шаравиилерниң өг-бүлезинге дун оглу болуп төрүттүнген. Ол ада-иезинге, төрелдеринге улуг байырлал болган. Аныяк өг-бүле оглун Александр деп адап алганнар.

Саша бодундан бичии кыс дуңмазы Чечекке дыка ынак турган, ону карактаар, ажаар ажылы база бар. Ол үеде Сүме-Белинде Ыдыктыг Бурганның чанында Бетии-Сарыг-Хөл деп черге чаа тургустунган «Найырал» совхозтуң аныяк малчыннары болуп ажылдап турганнар. Бичии Саша хүн бүрүде-ле чаптанчыг чараш чаңын көргүзүп, шулуңайнып хөөреп, давып каап, ада-иезиниң чассыдыышкынынга өскен. Орлан-шоваа Саша шору мандып өзүп, 4–5 харлыында-ла аът челинден туттунуп, ада-иезинге дузазын көргүзүп эгелээн. Оол хой, өшкү бажын дозуп, анай-хураган ытчыр, бызаалар кажаалаар ажылдарны кылып, Улуг-Хемче агып кирген Ак-Кыржак, Чаа-Хөл хемнерниң сугларынга мага хандыр эштип дадыккан.

Ол Үрбүн суурнуң 8 чыл школазынга 1959 чылда 1 класска өөренип киргеш, 1967 чылда 8 классты дооскаш, улаштыр Кызылдың ХПТУ-35 тудуг училищезинге өөренип киргеш, «Дашчы» мергежилди чедип алган. Аныяк тудугжунуң күш-ажылчы намдары 1969 чылда, 17 харлыында-ла эгелээн. Холга дашчының дипломун, август айда 2 дугаар разрядтың дашчызы шынзылганы дужаап алгаш, “Кызыл тудуг” тудуг эргелелиниң тудугжузу болуп ажылдап эгелей берген. Үр болбаанда, 1970 чылдың эгезинде 18 харлапкаш, Совет Армияга шериг хүлээлгезин эрттирер дээш аъттаныпкан. 2 чыл болганда, Хабаровск хоорайдан ыдыктыг шериг хүлээлгезин тергиин эки күүсеткен деп үнелел шаңнал-мактал бижиктерлиг, хөрээнде ылгавыр демдектерлиг чанып келген.

Александр шеригден езулуг дадыгып, быжыккан угаанныг, күштүг, туруштуг, эр шинчи кирген аныяк кижи апарган төрээн Тывазынга ээп чедип келгеш, баштай ажылдап эгелээни “Кызыл тудуг” тудуг организациязынга улаштыр ажылдай берген. Ажылынга кызымаан, чон-биле ажылдап билирин ооң даргалары үнелеп эскерген, ынчангаш 6 дугаар разрядтың дашчызы апаарга, бригадирледип каан. Александр Кертикпеновичиниң бригадазынга дыка хөй аңгы омак-сөөктүг улус чаңгыс иениң төлдери дег эп-найыралдыг, демниг ажылдап, Кызыл хоорайга хөй каът чараш социал объектилерни, чуртталга бажыңнарын, дазылгаларны, өөредилге черлерин, эмнелгелерни тутканнар. Ол тудугларның аразында хоорайның төвүнде улуг дыштанылга ордузун – Хөгжүм-шии театрын тудушкан кижи Александр Кертикпенович болуп турар.

Тудуг адырынга шылгараңгай күш-ажылы дээш совет күрүнениң, Чазактың хөй санныг хавыяалары-биле шаңнаткан.
Алдар-аттыг тудугжу хөй өрээлдиг чаагайжыткан квартираны күрүнеден алган. Ол 46 харлыг тургаш, аарыгның хайы-биле чырык өртемчейден чарлып чоруткан-даа бол, кыска назынында Төрээн чуртунга, төрел чонунга күш-ажылы-биле балалбас изин арттырып, чуртунуң төөгүзүнге кирген. Күш-ажылдың Маадыры атка ёзулуг-ла төлептиг бо киживисти утпас ужурлуг бис. Ынчангаш ооң ажылдап чорааны коллективи, эш-өөрү, төрел чону Александр Кертикпенович Шаравиини «Орденниг Үрбүн-Сарыг-Хөл оглу Александр» деп адаар, чон аразында тараан шолазы ындыг.

Александр Кертикпенович кады чурттаан эжи, чаңгыс классчызы, уругларының иези Анна Түлүшовна Седен-биле 1973 чылда өг-бүле тудуп чурттааш, 2 оолдуң, 1 кыстың үлегерлиг эргим ынак, хүндүткелдиг ада-иези болуп өстүргеннер. Улуг оглу ачазы биле атташ, ол 4 ажы-төлдүг, 3 уйнуктуг, ортун оглу Аяс – каңнакчы, 5 ажы-төлдүг, 5 уйнуктуг, хеймер кызы Ай-кыс – экономист-бухгалтер, 2 ажы-төлүнүң иези. Анна Түлүшовна Кызылдың садыг училищезинге повар, бухгалтер деп мергежилдерни өөренип дооскаш, «Швей-быт» деп хеп даарап бүдүрер организацияга кассирлеп, сайгарлыкчылап ажылдап турган. Ол үеде Тывага дилги фермазы ажылдап турган болгаш аң кежинден бөрттер даарааш, республиканың аңгы-аңгы булуңнарынга «Нива» машиназынга чүдүрүп алгаш чонга садып, чоннуң чагыгларын хүлээп ап, оларны даарап, ачы-буянын көргүзүп, иелээн бот-боттарын деткижип ажылдап чорааннар. «Обувь» деп организацияга кассирлеп, ревизорлап, улуг бухгалтер болуп база-ла хөй шаңнал-макталдыг ажылдап чораан. Ынак эжи эртежик чок апаарга-даа, амыдыралчы, кызымак, ажылгыр ие ажы-төлүн өскүссүретпейн, азырап, өөредип, бут кырынга тургузуп, өглеп-баштап алган. Ам-даа 3 ажы-төлүнге, 11 уйнуунга, 8 ачызынга ачы-дузазын көргүзүп, карактажып, өөретчип чоруур аажок ынак, хүндүткелдиг, аас-кежиктиг кырган-ава.

Лариса САНДҮҮ.
"Шын" №43 2024 чылдың июнь 12