Бир эвес дең байдалдар тургузар болза, Тыва экономика талазы-биле бот-сайзырап болур регион-дур дээрзинге Москваны дыка-ла үр үеде бүзүредири берге турган. Амыдырал байдалдары кудуку деңнелде дээш, Тыва шүгүмчүлелге таваржып турарын кым-даа билир. Ынчалза-даа ол байдалдарның чылдагаанын тайылбырлаарынга тыва болгаш российжи чазактарның командаларынга бүдүн чыл дургузунда карак кызыл ажылдаары негеттинген. Ол дугайында ТР-ниң Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Александр Брокерт март 6-да чугаалаан:
– Россияның 85 регионнарының ортаакы одуруунга чедип алырынга, биске чүс чыл негеттинер. Бистер экономиктиг дең эвес байдалда турар бис, ол хиреде Тываның ачызында өске регионнар хөгжүп, экономиктиг болгаш социал ажыктыг чүүлдерни ап турар, а бистер – сайзырал талазы-биле рейтингиниң эң сөөлүнде бис. Чыл бурунгаар, 2019 чылдың март айда, Тыва бодунуң социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң планын өөренип көөр кылдыр РФ-тиң Чазаанче киирген. Тываның планы ылап бүзүрелдиг, бүгү талазы-биле тайылбырлаттынган болгаш санаттынганындан Россияның өске тос регионнарынга база ону үлегер кылдыр алган. Түңнелинде, эрткен чылдың майда база август айда Кызылга российжи Чазактың ийи үнүүшкүннүг хуралы болган, а бо чылын Москвага 2024 чылга чедир үеде Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазының амыдыралга боттаныышкыны канчаар эртерин сайгарып көөр.
Россияның Чазаа Тывага хамаарыштыр бодунуң хамаарылгазын өскертип, Тываже көрнүп келген. Чижээ, демография айтырыгларынче ханы көрүп эгелээн. Экономика талазы-биле эң кошкак деп санадып турар регион бир талазында, өске регионнарны бедик эртем-мергежилдиг кадрлар-биле хандырып турар донор-регион болуп турар. Чаш ажы-төлдү божуп, школа назыны четпээн уругларывысты албан черлеринге кижизидип, школалар, техникумнар болгаш институттарга өөредип турар болгай бис, а ол дээрге шыңгыы экономиктиг болгаш социал чүък-түр. Ийе, хөй кезии моон ажыл тыппайн турар. А ажыл дээрге чүл ол? Ол дээрге бүдүрүлге-дир. А бүдүрүлге бүрүзүнге бирги черде электри энергиязы херек. Улуг эвес сүт-бараан фермазынга-даа азы эът болбаазырадыр цехке-даа электри энергиязы херек. А бистерде бо чүүл дүүн тыптып келбээн ховар чүүл-дүр. Тыва бодунуң бар-ла курлавырларын бүрүнү-биле ажыглап каапкан. Бис мооң дугайында хөй катап чугаалап турган бис, ам херек кырында бистерни бодап, билип турар апарганын чедип алган бис. Россияның Чазаа Тываның дүрген хөгжүлдезинче 5 млрд. рубльди үндүрүп бээр болган. Бо бүгү энергия дефицидин кызырарынга дузалыг болур бе? Чугаа чокка болур! Чер, орук харылзаазының ырагындан бергелерге таваржып турар бис дээрзин А. Брокерт демдеглээн. Ийе, бо дугайында база хөй чылдар дургузунда чугаалажып келген бис. Ынчангаш чүгле бо чылын түңнелдер көстүп, бистиң экономикавысты эде хөделдирериниң боттуг аргазы тыптып келген. Россияның Чазааның деткимчези-биле бо чылдан эгелеп, элээн каш улуг бүдүрүлгелерни эгелээрин планнаан, ооң иштинде тууйбу заводу болгаш демир-бетон кылыглар заводу кирип турар.
Энергия камналгазы болгаш транспорт адырының хөгжүлдези – кандыг-даа регионнуң экономиказын шимчедиринге бо ийи локомотив чугула. Мону Тыва 2024 чылга чедир үеде социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазының хүлээп алдынганы-биле чедип алган.
Алла ДОНГУР-ООЛ. #Шын