Соок кыш чоокшулаан, хүн дурту кыскалаан, хар чааптары мыяда келген. Ооң-биле чергелештир бистиң «дугуйлар кырында» республикавыстың машина-хөлге мунган чурттакчыларынга онза харыысалгалыг үелер келир. Ынчалза-даа чылдан чылче «демир аът» мунган чаңгыс чер чурттугларывыстың чурум хажыдып, орук озал-ондактары тургузары соксавайн турары харааданчыг. Ылаңгыя арага-дары ижип алгаш, машина-хөлге мунуп, чүгле боттарының эвес, а өске кижилерниң амы-тынын айыылга таварыштырып турар чолаачылар эвээжевейн турар. Ооң бир коргунчуг чижээ – Самагалдай суурга орук кыдыынга кылаштап чораан элээди назылыг оолду эзирик чолаачының машиназы-биле үстүрүпкенин тырттырып каан видеобижидилге социал четкилерге тарай берип, хөйнүң килеңин хайындырган болгай. Ол безин чүгле чаңгыс таварылга-дыр.
Эзирик чолаачылар-биле демисел.
Тываның ОШАЧКи албанының дыңнадып турары-биле, чүгле бо чыл эгезинден тура орук шагдаалары эзирик байдалдыг машина-хөлге мунуп алгаш чораан 1728 чолаачыны туткан болуп турар. Шак ындыг эзирик чолаачыларның хайы-биле 9 ай дургузунда 67 орук озал-ондаа болган, оларның буруузу-биле 22 кижи амы-тынындан чарылган, 125 кижи кадыынга улуг хораны алган болуп турар.
Орук бүрүзүнге шагдаалар тургузуп каары болдунмас херек, ынчангаш эзирик машина-балгат мунар чорукка удур хөй-ниитиниң киржилгези, дузазы чугула рольду ойнаар ужурлуг. Эзирик машина мунуп алгаш чорупкан кижини көргеш, шагдаа черинче дыңнадып турары чугула. Шак ындыг харыысалгалыг кижилерниң ачызында шагдаа ажылдакчылары хүн бүрүде эзирик чолаачыларны тудуп ап, айыыл-халапты баш бурунгаар болдурбайн баар аргалыг болуп турар.
Ынчангаш Тываның шагдаа албан черлери, республиканың Орук-транспорт комплекизиниң яамызы автозаправка станциялары, дугуйлар септээр (шиномонтаж) черлер, орук кыдыында кафелерниң удуртукчулары, ажылдакчыларындан эзирик чолаачылар дугайында медээни шагдааларга дыңнадып турарын дилээн. Шак ол медээлерни 5-66-11, 9-39-39 дугаарлыг телефоннар дамчыштыр дыңнадып болур.
Кудумчуларда «карактар».
Машина-балгаттың көвүдээни-биле орук шимчээшкининде корум-чурумну тудар дээш кудумчуларга видеохайгаарал тургузар ажылды идепкейжидип эгелээн.
Бо күзүн орук шимчээшкининиң дүрүмнерин хажытканы дээш торгаал алган улустуң саны каш катап көвүдей берген. Тыва Республика талазы-биле ИХЯ-ның ОШАЧКИ эргелелиниң дыңнатканы-биле, Кызыл хоорайда тургускулаан тускай дериг-херекселдер чүгле орук шимчээшкининиң дүрүмнерин хажытканын эвес, а чолаачы биле пассажирлерниң куржанмаанын, бичии уругларны автокресло чокка олуртуп алганын база тодарадыптар арга-шинектиг болуп турар. Хажыдыышкынны ырактан тодазы-биле тырттырыптар чаа шагның технологиялары ажыглаттынган.
Бо үеде Тываның оруктарында ниитизи-биле 57 стационарлыг болгаш 6 көжүп чоруур дериг-херекселдер орук шимчээшкининиң айыыл чок болурун хандырары-биле ажылды чорудуп турар. Кызыл хоорайда 11 орук белдири черлерде тускай камераларны немей тургускан. Ук камераларны «2017–2024 чылдарда Тыва Республиканың транспорт системазын сайзырадыры» күрүне программазы-биле үндүрген акша-хөреңги-биле саткаш, тургускан. Ооң түңнелинде чүгле октябрь айның чартыында ук дериг-херекселдерден келген хажыдыышкыннар езугаар шагдаа ажылдакчылары 12 муң ажыг административтиг херектерни оттурган. Оларның көвей кезии доктаар-шугумну эрткен, светофорнуң сарыг, кызыл өңнеринге орукту кеже халыткан болгаш доктааттынган хемчээлди эрттир дүрген халытканы таварылгалар болуп турар. Маргыштыг байдалдар тургустунар аргазы чок дээрзин шагдаа ажылдакчылары-даа, чолаачылар-даа медеглеп турар – ук дериг-херекселдер-биле тырттырган чуруктар онза тода, билдингир болуп турар. Ынчангаш ам-даа шак ындыг корум-чурум тудар херекселдерниң санын көвүдедир айтырыг тургустунган. Ооң-биле орук шимчээшкининиң киржикчилериниң айыыл чок чоруун хандырар айтырыг чогумчалыы-биле шиитпирлеттинер арга бар.
Кызыл хоорайда дараазында кудумчулар белдирлеринде фото, видео тырттырар дериг-херекселдер тургустунган: Кочетов – Чүлдүм; Кочетов – Бухтуев – Салчак Тока; Калинин – Лопсанчап; Кечил-оол – Советская; Кочетов – Титов; Кочетов – Комсомольская; Кочетов – Интернациональная; Ленин – Тыва эки турачылар; Рабочая – Бухтуев; Ленин – Титов; Рабочая – Титов; Рабочая – Чүлдүм; Магистральная – Интернациональная; Шевченко – Пушкин.
Шак бо бүгү ажыл чурум үрээн чолаачыларны торгаарынче эвес, а кижилерниң айыыл чок чоруун хандырарынче угланган дээрзин сагындырып каары чугула.
И. Санчат.