Тываның автооруктарынга болуп турар орук озал-ондактарның дыка хөйүнге хайгаарал, кадат чок мал-маган буруулуг. Орук кыдыының оът-сигенин, чашпанын одарлаан, шимчээшкин шугумунче хеп-хенертен үне маңнажып келген чылгы, бода мал онза айыылды тургузуп турар. Улуг мал-маган киржилгелиг орук-транспорт озал-ондактарының саны бо үеге чедир республикада 100 чоокшулап олурар, аңаа бир кижи өлген, элээн хөй кижи бертинген. Озал-ондактарның хөй нуруузу имиртиңней бергенде, азы дүнеки үеде болуп турар. Ылаңгыя чылгы мал кончуг айыылдыг. Машина карааның чырыынга хеп-хенертен таварышкан аъттар девидеп, оларның аажы-чаңы билдинместеп, хайгаараттынмастай бээр. Мындыг таварылгада эът дылдыг кижи безин мөгүдеп турда, элезин дылдыг мал-маганда кандыг буруу турар боорул аан. Күштүг болуп турар хоойлуга дүүштүр олар дээрге чүгле өнчү-дүр, буруулуг сен дээш оларны торгаалга-даа онаап, протокол-даа тургузуп болбас.
Аңаа бодаарга, оларның ээлери аңгы херек. Оларның боттарының дорт хүлээлгелери кайы хөй, малды имнеп-демдектээри, таңмалаары дээш-ле баар. Ол дыңнадыг-медээлерни мал эмчилери “Хорриот” деп медээ-дыңнадыг системазынче киирер. Тывага хамаарыштыр алырга, мал бажының бүрүзүнге бүрүткел дептери өреге бүрүзүнге кадагалаттынып арткан. Ынаар медээ-дыңнадыгларны сумунуң чагырга чери киирер. Аңаа дүүштүр садар малга азы эътке шынзылгаларны тус черлерде мал эмчилери тыпсыр. Бистиң депшилгелиг үевисте ол бүгүге кеш адаанга чип салыры, караңгы өйде машина-балгат чырыынга көскү болзун дээш чырып турар дозу-будукту малдың мага-бодунга, мыйыстарынга чаар апарган дээрзин Тыва Республиканың ветеринария албаны тайылбырлап турар.
“Мал-маган эртер чер” деп орук демдектиг черге азы чырык хүндүс малды үстүрер болза, машина-техника башкарып чораан кижи кол нуруузунда буруудаар, дүнеки үеде азы “Мал-маган эртер чер” деп орук демдээ чок черге кадат чок мал машина-балгатка таварткан болза малдың ээзи буруудаар деп ОШАЧКИ дыңнадып турар. Оон аңгыда, орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруун хандырары-биле “Административтиг корум-чурум үрээшкиннериниң дугайында” Тыва Республиканың хоойлузунуң 12.29 чүүлүнүң 2 кезээнге дүүштүр малды орук кежилдир айдап сүрери, караңгы үеде ону аңаа кадат чок арттырары хоруглуг. Ол дээш харыысалгага онаажып болур. Кадат чок одарлап чораан малдың ээлери 5000 рубль чедир торгаалга онаажып болурлар.
Кандыг-даа уксааның мал-маганы киржилгелиг орук-транспорт озал-ондактарының санының көвүдээни малдың баш санының көвүдээнин, оларга одар-белчиирниң чедишпестээнин, ооң уламындан бо-ла орук-чирикче үнүп, озал-ондакты тургузуп турарын херечилеп турар. Тываның кайнаар-даа угланыышкынныг оруктарын дургаар оъттап чоруур мал-маган көвүдээн. Оларның болгаш эртип-дүшкен чорумалдарның айыыл чок чоруу чүнүң-даа мурнунда чолаачыларның, чагырга черлериниң болгаш мал ээлериниң бот-харыысалгазындан, мал учедун шын тургусканындан хамааржыр дээрзин республиканың ОШАЧКИ ажылдакчылары тайылбырлап турар.
А. ХЕРТЕК.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №67 2023 чылдың сентябрь 9