ПАРЛАЛГА ХҮНҮНҮҢ ТӨӨГҮЗҮ

1703 чылдың январь 13-те Петр I хаанның дужаалы ёзугаар Россияның парлалга хүнү кылдыр чарлаан. Революция соонда, 1917 чылда, Россияның парлалга хүнүн май 5-че чылдырган. А 1991 чылда РСФСР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Доктаалы-биле январь 13-тү Россияның парлалга хүнү кылдыр катап эгиткен. Оон бээр-ле Россияның парлалга хүнүн чылдың-на демдеглээр апарган.

Парлалганың төөгүзүнден алгаш көөрге, чырык чер кырынга 600 чылда-ла парлаттынган чүүлдер бар-даа болза канчаар, кандыг арга-биле парлап турганы тывызык болуп арткан. Ынчалза-даа эң-не баштайгы парлаар станокту немец омак-сөөктүг Иоанн¬ Гутенберг деп кижи 1440 чылда чогааткан. Ооң эң-не баштайгы парлап үндүрген ному — библия.

Иоганн Гутенберг алызындан чогаадыкчы, ювелир шевер кижи турган. Парлаар станокту ол чаңгыс эвес чыл дургузунда чогаадып кылган. Станоктуң эң-не кол херексели металлдан кылган үжүктер. Станок боду дыка улуг. Ону дээвиирге чудуктар-биле быжыглаан турган. Адаанга улуг стол. Ооң кырында металл үжүктер болгаш быра турган.

Иоганн Гутенбергтиң чогааткан станогу делегейниң бүгү чурттарынга тарааш, 15 чүс чылда Германияга болгаш өске-даа чурттарга чүс-чүс типографиялар ажыттынгаш, номнарны парлап эгелээн. Төөгүжүлерниң илереткени-биле алырга, ном парлаар станоктуң тывылганы-биле сайзыралдың үези эгелээн.

Төөгүден алырга, Россияга эң-не баштайгы ном парлакчызы Иван Федоров. Ол Петр Мстиславцев-биле кады 1553 чылда Россияга эң-не баштайгы типографияны ажыткан. А 1924 чылда «Печатник Тувы» деп типография Тывага бир дугаар ажыттынган. Оон бээр он-он чылдар шуужуп эрткен. Ам ынчангы дег, кончуг улуг станоктар үези эрткен. Үе-шаг сайзырааш, кончуг улуг станоктарның орнунга хөй функциялыг чаа дериг-херекселдер бар апарган.

Айдың ОНДАР.