Өөредилге чылы адакталып турар, республикада муң-муң уруглар чайгы дыштанылганы четтикпейн манап, лагерьлерге дыштанырынга белеткенип эгелей берген.
Бо чайын уруглар дыштанылгазын болгаш кадыкшылгазын организастаарынче 175 лагерь кирген: 149 хүндүскү, 22 стационар база 4 майгынныг лагерьлеринге уругларның дыштанылгазын организастаар.
Хүндүскү лагерьлерни июньнуң 1–3, стационарлыг лагерьлерни июнь 5–17 хүннеринде, а оларга хамааржыр майгынныг лагерьлерни июнь ортан үезинде ажыдары планнаттынган.
Эрткен чылга деңнээрге, 530 уруг хөй, азы 18363 уругну дыштандырары көрдүнген. Тываның лагерьлери профилактика учеттарында уругларны база дыштанылгаже хаара тудар. Кадыкшылы кызыгаарлыг 1800 ажыг оолдар, уруглар школа чанының, стационарлыг база майгынныг лагерьлеринге дыштаныр аргалыг.
«Кайда-даа хаара туттунмаан» деп бөлүктээн уругларның чайгы дыштанылгазын организастаары-биле культура бажыңнарынга, библиотекаларга, немелде өөредилге черлеринге, спорт школаларга түр үениң 250 дыштанылга төптерин ажылдадып, аңаа 9 муң ажыг элээдилерни дыштандырар.
Күрүне албан черлериниң ажылдакчыларының профэвилели база кадыы кызыгаарлыг уругларның Хөндергейниң школа-интернады бо чылын «Серебрянка» биле «Ыраажы-Хем» стационарлыг лагерьлерни ажыдарын дыңнаткан.
Ол ышкаш эргижирээн лагерьлерниң капиталдыг септелгези кидин түлүк. Чижээ, Барыын-Хемчик кожуунда кайгамчык чараш чурумалдыг тайга-сын аразында турар “Таёжный” лагеринде бо хүннерде чемненир черни болгаш эмчи пунктузун чаартып турар. Майда ук объект дужааттынган турар ужурлуг. Озал чокка дыштанылганы организастаары чугула. Тудуг бригадазы бир айның дургузунда көвей ажылды кылган: шупту соңгаларны солуп, эргижирээн шалаларны чаартып, дээвиирни септеп доозупкан. Бо хүннерде котёлдарны тургузуп турар, ооң ачызында чылыдылга системазы болгаш изиг суг хандырылгазы чогумчалыг болур.
Келир чылын Улуг-Хемниң “Чодураа” дыштанылга лагеринге 60 олуттуг 2 корпусту тудар. Оон аңгыда, Тес-Хем кожууннуң “Сайлык” лагеринге чемненир чер болгаш эмчи пунктузунуң капиталдыг септелгезин кылыр.
Чаартылгалар ажылы чоруп турда, ооң-биле чергелештир өске лагерьлерниң хыналдазы эгелээн. Чижээ, Каа-Хем кожууннуң девискээринде уругларның кадыкшылга лагерьлериниң белеткелин көрген. «Бельбей» стационар лагерьниң ажылдакчылары белеткел ажылдарын чорудуп, корпустарны чугайлап, дозулап турар. Ук лагерьде чылдың-на 150 уруг кадыкшылын быжыглап ап турарлар.
Уругларның кадыкшылга лагерьлериниң хыналдазы май айның төнчүзүнге чедир доостур. Санитар-эпидемиологтуг болгаш күш-ажыл хоойлужудулгазынга база террорга болгаш өртке удур айыыл чок чоруктуң негелделеринге дүүштүр хыналданы яамылар, муниципалдыг чагыргалар удуртукчулары, ведомстволар аразының комиссиязының кежигүннери чорудуп турар.
Лагерьлер удуртукчулары, эмчилер, чем кылыр ажылчыннар болгаш вожатыйлар дээш, 3 муң ажыг ажылдакчылар чайгы кадыкшылга кампаниязынга хаара туттунар. Олардан уругларның дыштанылгазы чиге хамааржыр. Ынчангаш лагерьлерге бо чайын ажылдаар күзелдиг башкыларга болгаш өске-даа специалистерге “Чайгы дыштанылга кампаниязының белеткели” деп республика чергелиг семинар болуп эрткен.
Хемчегниң программазы делгем болган: уругларның болгаш ажылчыннарның шыңгыы эмчи хыналдазы, өртке удур хемчеглер, чаштарның айыыл чок аргыштырылгазы дээш оон-даа өске чугула айтырыгларны сайгарып көргеннер. Эң улуг кичээнгей кижизидилге айтырыынче угланган, чаңгыс программага даяныры чугула деп түңнел үндүрген. Бо чылын Улуг Тиилелгениң 80 чылы болганда, ук тема кол болур.
Семинарга лагерьлерниң 160 ажылдакчызы арга-дуржулгазын солчуп, кады ажылдажылга дугайында база чугаалашкан. Ындыг-даа болза, чайгы дыштанылга программазында тускай сменалар база көрдүнген.
Улуг-Хем кожууннуң «Чодураа», Тываның Күш-ажыл яамызының «Байлак», Тес-Хемде «Сайлык» лагерьлеринге Баштайгыларның шимчээшкини «Баштайгыларның үези» деп тускай сменаны организастап, 1 муң ажыг оолдар, уругларны хаара тудары көрдүнген.
Республиканың П.А. Морозов аттыг аграрлыг школа-интернадынга 1–4 класстарның өөреникчилеринге «Содружество Орлят России» деп тускай смена ажылдаар.
Башкылардан аңгыда вожатыйларның белеткелинче база улуг кичээнгей салдынып турар. Апрель 21-де Кызылдың башкы колледжизинге вожатыйларны өөредир лагерь ажыдыышкыны болган. Башкы талазында өөренип турар сургуулдар албан чайгы кадыкшылга лагерьлеринге өөредилге практиказын эртер ужурлуг.
Вожатыйлар лагеринге янзы-бүрү ажыктыг оюннарны болгаш программаларны өөредир: флешмобтар, чүзүн-бүрүн өңнерлиг чугайлар дузазы-биле эрттирер арт-терапиялар, вожатыйларның дорт ажылынга хамаарышкан лекциялар, патриотчу угланыышкынныг квест оюннар, англи дылга кичээлдер, хана солун кылыры дээш оон-даа өске онза билиглерни сургуулдар шиңгээдип алыр ужурлуг.
Ук өөредилге программазының түңнелинде сургуулдар чайгы дыштанылга лагерьлеринге вожатыйлап болур деп шынзылганы алыр. Оларның ниити белеткелинден уругларның чайгы дыштанылгазы хамааржыр.
Уругларның лагерьлерге дыштанылгазы кижизидилгезинге, кадыкшылынга болгаш шупту талалары-биле сайзыралынга улуг салдарлыг. Олар хөй үени арыг агаарга эрттирер, чаа найыралдажып алган өөрлери-биле чаңгыс бөлүкке ажылдап өөренир, оон аңгыда, боттарының чажыт уран-талантызын база янзы-бүрү мөөрейлерниң ачызында илередип болур аргалыг.
2025 чылды Россияның чырыдыышкын сайыды Сергей Кравцов ниити өөредилге системазында Чайгы дыштанылга чылы кылдыр чарлаан.
Олча ОНДАР.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №15 2025 чылдың апрель 24