Поэзия, ыр-шоор хөөннүг...

Чогаалчының бүгү делегей хүнүн чылдың-на хөй-хөй чурттарга калбаа-биле демдеглеп эрттирип турар. Чоннуң сагыш-сеткилинге чаагай салдарлыг, ниитилелдиң моральдыг болгаш культурлуг байдалынга улуг ужур-дузалыг чогаалдарны бижип турган болгаш бижип чоруур кижилерниң ажылынга Чогаалчының бүгү делегей хүнүн тураскаадып тургускан. Ооң төөгүзү мындыг.

Массалыг информация чепсектеринге сөстүң шынныы дээш, болуушкуннар дугайында мегелеп бижиир чорукка удур туржуп турар чогаалчыларның болгаш журналистерниң клувун тургузарын англи херээжен чогаалчы Кэтрин Доусон саналдаан. Ол клубту 1921 чылда ажыткан. Бо клубтуң 1986 чылдың январь айда 48-ки конгрезинге Чогаалчының бүгү делегей хүнүн тургускан, ону чылдың-на март 3-те демдеглеп эрттирерин доктааткан. Чогаалчының бүгү делегей хүнүнүң эге дээрезинде утказы журналистер, чогаалчылар ышкаш бижээчи кижилерниң ажылын үнелеп демдеглээри чүве-дир. Чогаалчының бүгү делегей хүнүн журналистер, публицистер, чогаалчылар, редакторлар, очулдурукчулар дээш бижээчи чорукка хамаарылгалыг кижилер демдеглеп эрттирип турганнар. Чоорту ооң утказы чүгле чогаалчылар хүнү ышкаш апарган. Алыс эге утказы-биле бо хүн Бижээчилер хүнү.

Тываның чогаалчылары бо хүннү бедик чогаадыкчы көдүрлүүшкүннүг демдеглеп эрттирген деп болур. Олар бот-боттарынга байыр чедирген, чаа-чаа чогаадыкчы хөөннерни күзээн бижимелдер социал четкилерге көстүп келген. Чижээлээрге, Тываның улустуң чогаалчызы Николай Куулар: “Чогаалчы кижи чогаадыкчы ажылын хуу байдалга, чааскаан олургаш бижээн чүүлү дээш харыысалганы чүгле бодунга алыр, ат-алдарны-даа боду эдилээр болганда, чогаалчыларга бедик шынарлыг чогаалдар бижип, чонче үнерин күзедим!” – деп бижээн. Номчукчулар база чогаалчыларга чогаадыкчы сеткил-хөөннерни йөрээп, олардан солун чогаалдарны манап турарын илереткеннер.

Чогаалчының бүгү делегей хүнү март 3-те регионда хөй-ниити организация Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүннериниң чыыжы болган. Чогаалчыларның ыры бөлүү “Кызылым” деп ырыны күүседип, чыышты ажыткан. Ырының автору Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Александр Сүүр-оолович Ондар.

Чыышче чалаттырган улуг назы-харлыг чогаалчылар Черлиг-оол Куулар, Зоя Доңгак, Дегут Демчик дээш өскелерге-даа сарыг кадактарны сөңнеп сунуп, оларга кадыкшылды, чогаадыкчы назыны узун болурун аныяк чогаалчылар күзээн.

Тываның чогаалчылар эвилелиниң баштаар чериниң даргазы Сайлыкмаа Комбу Чогаалчының бүгү делегей хүнү-биле чыылганнарга байыр чедиргеш, эвилелдиң ажыл-чорудулгазының дугайында дыңнадыгны кылган. Тываның чогаалчыларының эвилели амгы үеде республикада эң хөй санныг кежигүннерлиг чогаадыкчы организация дээрзин, ында 130 ажыг кижи бактаап турарын, эвилелдиң эге организациялары кожууннарда, Москва хоорайда барын ол чугаалаан. Тываның чогаалчылар эвилелиниң ажылының кол сорулгазы – чогаалчы салым-чаяанныг кижилерниң бойдустан чаяалгазы улам чечектелиринге, оларның чогаалчы арны чон мурнунга частырынга дузалаары, эң дээре чогаалдарын парлаарынга деткимчени бээри деп, Сайлыкмаа Комбу демдеглээн. Эвилелдиң кежигүннериниң аразындан 38 автор боттарының чогаалдарының номнарын парладып үндүргенин ол дыңнаткан. Чижээлээрге, Мөңгүн-Тайгадан Аганак Намгай-оолдуң баштайгы ному чырыкче үнген, автор боду инвалид-даа болза, ооң чогаалчы сеткил-хөөнү күштүг.

Тываның чогаалчылар эвилели Россияның Чогаалчылар эвилели-биле сырый ажылдап турарын база Сайлыкмаа Комбу айыткан. Чогаалдары шыңгыы шылгалданы эрткен, утка-шынары бедик деп үнелеткен 12 чогаалчы: Александр Ондар, Дегут Демчик, Юрий Тун-оол, Светлана Ондар дээш өскелерни-даа Россияның Чогаалчылар эвилелиниң хүрээлеңинге хүлээп алган.

Регионда хөй-ниити организация Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүннеринге бактаап кирген Владислав Саржат-оол, Любовь Кенден дээш өскелерге-даа билеттерни Чогаалчының бүгү делегей хүнүнге тураскааткан чыыш үезинде тывыскан.

Чыышка киришкен чогаалчыларның чамдыызы шүлүктерин номчаан. Тыва Республиканың алдарлыг артизи Вероника Чооду бодунуң чогаадыкчы оруунуң дугайында чугаалап берип, чогааткан шүлүктеринден одуругларны номчааны, ырыларны ырлааны, чыылганнарга аажок солун болган. Республикада эң улуг назы-харлыг чогаалчыларның бирээзи, Тываның улустуң чогаалчызы Черлиг-оол Кууларның шүлүктеп, ырлап-шоорлааны хамыкты кайгаткан.

Чогаалчының бүгү делегей хүнүнге тураскааткан чыыш поэзияның, ыр-шоорнуң байырлалы хөөннүг эрткен.

Шаңгыр-оол СУВАҢ, Тываның улустуң чогаалчызы.
Авторнуң тырттырган чуруктары.

«Шын» №17 2024 чылдың март 6