«Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлеңи» национал төлевилелдиң «Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри» федералдыг төлевилел чорудуу-биле Тывада бажыңнар чоогунуң база хөй-ниити шөлдериниң сайзыралынче сөөлгү 6 чылда 750 сая ажыг рубльди үндүрген.
Программаның күүселдезин харыылап турар ТР-ниң Тудуг яамызы ооң түңнелдерин республика Чазаанга илеткээн.
Айыыл чок, таарымчалыг, экологтуг чараш болгаш сонуурганчыг хоорай хүрээлеңин тургузар сорулга-биле программаны ажылдатканын ведомствонуң специалистери сагындырган. Ол айтырыгны бажың чанының девискээрлерин, ниити ажыглал шөлдерин база чоннуң массалыг дыштаныр парктар база сесерликтерин чаагайжыдар төлевилелдер боттандырылгазы-биле шиитпирлээн. Ол шөлдерни шилиирде, чурттакчылар боттары киржип, чаагайжыдар черни саналдап, олар дээш интернетке бадылааннар.
Тываның шупту 19 муниципалдыг тургузуглары программага киришкен. Республиканың Тудуг яамызының медээзинден алырга, 2018 чылдан 2023 чылга чедир республиканың хоорайларында база кожууннар төптеринде 145 хөй-ниити шөлдерин чаагайжыткан. Оларның аразындан ийи төлевилел – Туран хоорайда Бирги көжүп келген орустар парыгы база Шагаан-Арыг хоорайда Азия төвүнде көшкүн чоннар парыгы бүгү российжи деңнелде эки үнелелди алган.
Хоорай болгаш кожууннарда таарымчалыг болгаш аянныг кылдыр туткан шөлдер чурттакчыларны хаара тудуп, төрээн черинде кудумчуларны болгаш бажыңнар чоогун чаагайжыдарынга чаа саналдарны киирер хей-аъттың үндезини болган. РФ-тиң Тудуг яамызы Шагаан-Арыг хоорайны аянныг хүрээлелдиг Россияның 603 хоорайларының даңзызынче киирген.
Тываның чурттакчылары чаагайжыдар төлевилелдерни тургузуп, ооң интерактивтиг шилилгезинге идепкейин көргүскенинден, программа күүселдези чедип алдынган. 2021 чылда төлевилелдер дээш рейтингилиг бадылаашкынга 35 546 чурттакчы киришкен болза, 2022 чылда оларның саны бүдүн чартык катап көвүдеп, 50 125 кижи четкен. 2023 чылда төлевилелдер дээш 14 хардан улуг чурттакчы чоннуң чартыындан хөйү – 102 муң ажыг кижи бадылаан.
2024 чылда республикага 30 хөй-ниити шөлдерин чаагайжыдары планнаттынган. Төлевилелдер тема аайы-биле аңгы-аңгы – ол шаг-үени көргүскен төөгүлүг, Кызылда ТШО маадырларынга тураскаал, Шекпээр суурга Чаңгыс демниң шөлү, 800 хире кижи чурттап турар Бай-Тайганың бичии суурунга шайбалыг хөккей шөлүн тудары база оон-даа өске солун төлевилелдер бар.
2024 чылда мөөрей доостур турган, ынчалза-даа хоорайларның аян-шинчизи көзүлдүр-ле эки талаже өскерилгенин көргеш, Россияның Президентизи Владимир Путин таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээр федералдыг төлевилелди 2030 чылга чедир узадыр шиитпирни хүлээп алган.
А. МОНГУШ.
“Шын” №70 2024 чылдың сентябрь 14