1830 чыл А. Пушкинниң амыдыралынга Болдинога күс-биле холбаалыг. Бо үеде ооң чогаадыкчы хей-аъды канчаар-даа аажок көдүрлүп, хөй санныг тулган чогаалдарның төрүттүнеринге чедирген. Оларның бирээзи «Безумных лет угасшее веселье...” деп элегия болган. Ону Пушкин философчу лирика хөөнүнге бижип, боттуң амыдыралының сайгарылгазынга тураскааткан.
1830 чылда ол бодунуң амыдыралын түңнеп турар. Наталья Гончарованың ада-иезинден уруун аңаа кадай кылдыр бээринге чөпшээрешкен харыыны алгаш, удавас болур куда-дойга Пушкин белеткенип турар. Келир өйнүң өглүг-баштыг амыдыралы кижиден топтуг хамаарылганы негээр, шүлүкчү ону херексевейн баар харыы чок. Канчаарга-даа ол өг-бүлениң чогумчалыг чоруу дээш харыысалгалыг кижи кыннып кээр. Чүнүң-даа мурнунда өг-бүлениң саң-хөө айтырыы. Чогаал ажылы доктаамал орулганың үндезини болур ужурлуг. Политика талазы-биле ооң ынаныш чогу база шаптараазынны тургузуп кээр. Ындыг болганда, моон соңгаар сөс-домак ажыглалынга оваарымчалыг болуру Пушкинден негеттинер.
Бо ханы бодалдар шүлүктүң өзээ болган. Пушкин чалыы үезиниң “өшкен хөглээшкинин” сактып турар. Ол эрткен үе эгиттинмес чүвени, мурнунда ону өглүг-баштыг кижиниң амыдыралы манап турар дээрзин билип турар. Эгиттинмезиниң минниишкини шүлүкчүнү хөлчок муңгарадыр. Келир өйгү куда-даа ону өөртпестээн, чүге дизе ол ооң хосталгазын дужап алыр болгай. “Оруум муңгаш” деп ол өттүр сөглеп турар. Хөй-ниитиниң үзел-бодалының илчирбезинге бектедирин, аңаа чагыртырын шүлүкчү боду шиитпирлээр ужурлуг.
Мооң-биле чергелештир А. Пушкин дүжүп бээрин бодавайн турар. Ол амыдыралды ооң бергелери болгаш дүвүрелдери-биле хүлээп чаңчыккан. Ынчангаш ол ондап-остаашкын, дүвүрелдер-биле чергелештир чаа-чаа таалалдар болгаш тиилелгелер амыдыралга турар дээрзинге бүзүреп турар. Чарыгдаттынмаан чогаадыкчы күштүң курлавыры Пушкинни чалгынналдырган.
Лириктиг маадырның «эжим-өөрүм» деп кыйгырыы база таварылга эвес. Пушкин ынак херээженинге, бүдүн ниитилелге кыйгы салбайн турар, берге байдалдарда чүгле чоок эш-өөрүнден деткимчени ап болур. Чүге дизе ниитилелге кагдырып деп чүүлдү шүлүкчү хөлчок эки билир. Ынчангаш аңаа шынчы болуп артып калган кижилерниң бердиниин ол бедии-биле үнелээр.
«Элегия» деп шүлүк Пушкинниң философчу лириказының тергиин үлегер-майыы-дыр.
Александр Пушкин
Элегия
Кудук-чайык үелерим хөглээшкини
Куску келир чүдээшкин дег халалыг-дыр.
Эгүүр шагның элеп-читпес кударалы
Эргижирээн шиме дег дам эзиртир-дир.
Оруум муңгаш. Шиилеп дагжаан далай ышкаш
Ондаашкынны, бачыт-хайны оштап туру.
Эжим-өөрүм, бурганнаарын күзевес мен;
Эрииделди, боданырын күзеп чор мен.
Ышкам човуур, дүвүрелдер аразындан
Ынаныштың таалалы тыпты бээр оң.
Ожаашкынны мага пөктүр ижип аар мен,
Ондап-остап, ыы-сыым төктүп муңчулар мен.
Ынчан харын – өшкен муңгак хаяамдыва
Ынакшылдың байырлажыы чайнап кээр боор.
1830 г.
Артур ХЕРТЕК.
"Шын" №42 2023 чылдың июнь 10