| Политика |
Чөптүг чорук дээш тулчуушкун
Донецк биле Луганск улус республикаларның, Херсон болгаш Запорожье областарның Россия Федерациязынга Каттышкан хүнү-биле холбаштыр Президент Владимир Путин Россияның Украинада чорудуп турары тускай шериг операциязын “Чөптүг чорук дээш тулчуушкун” деп адаан.
Бистиң күрүнениң баштыңының чугаазы-биле алырга, чаа регионнарның чурттакчыларының Россияның составынга кирер, хөй националдыг российжи чоннарның эп-найыралдыг өг-бүлезинге чурттаар болгаш ажылдаар дээн күштүг шилип алыышкынын российжи шериглер тускай шериг операция үезинде камгалап турар. “Бис кылыр ужурлуг чүүлдү кылган бис, аңаа чоргаарланып чоруур бис. Чүге дээрге акы-дуңмалышкы улусту деткээн бис” — деп, РФ-тиң Президентизи чугаалаан.
| Тускай шериг операциязы |
Чаа самолёттарны дамчыдып берген
Россияның Шериг-космиктиг Чепсектиг күштеринге Су-34 хевирниң чаа хыдыкчы-бомбалакчы самолёттарын РФ-тиң Каттыштырган авиация-тудуг корпорациязы дамчыдып бергенин “Ростех” күрүне корпорациязының парлалга албаны дыңнаткан.
Каттыштырган авиация-тудуг корпорациязының мурнунга Россияның камгалал сайыды Андрей Белоусовтуң тургусканы даалгаларны чедиишкинниг күүседип турары – бо самолёттарны октаткан хуусаада болгаш эки шынарлыг кылып үндүргени. Чаа дайынчы самолёттарга Россияның Шериг-космиктиг Чепсектиг күштериниң бедик мергежилдиг ужудукчулары ужудуушкуннарны кылып, оларның ок-чепсээниң шенелделерин дайынчы хөделиишкиннер деңнелинге эрттиргеш, оларның бүзүрелдиин бадыткааннар. Чаа самолёттарны ТШО-да киржип турар шериг кезектеринче ужудуп чоруткан.
РФ-тиң Каттыштырган авиация-тудуг корпорациязы эки шынарлыг дайынчы самолёттарны бүдүрүп үндүрер ажыл-чорудулганы доктаамал чаартып, амгы үениң мурнакчы технологияларын шиңгээдип ап, оларны ажыглап турарын корпорацияның чиңгине директору Вадим Бадеха чугаалаан.
Су-34 Россияның Шериг-космиктиг чепсектиг күштеринде эң бедик дайынчы шынарлыг самолёттарның бирээзи. Ону бо самолёт Украинада чоруп турар ТШО үезинде бадыткап турар. Башкарып адар, боттары башкарлып ужугар ракеталар болгаш өске-даа ок-чепсек-биле Су-34 самолётту чепсеглээн. Чер кырынче чавызадыр, 30 километр хире бедидир, барык-ла космос деңнелинге Су-34 ужуп, дайзынга часпас күштүг согугну берип болур.
Су-34 – делегейде эң эки шынарлыг дайынчы самолёттарның бирээзи. Российжи шериг-космиктиг эртем, технология сайзыраан тудум, Су-34 улам-на дүрген ужар, янзы-бүрү чепсектерлиг, дайзынга коргунчуг самолёт апарган.
| Экономика |
Бо чылгы дүжүт бедик
Россия Федерациязының Көдээ ажыл-агый яамызының дыңнатканы-биле алырга, Россияның регионнарында 2025 чылда тараа, картофель болгаш ногаа аймаа культураларының дүжүдү бедик болган. Эрткен 2024 чылда дүжүттүң хемчээлинге деңнээрге, бо чылын картофельдиң дүжүдү 16 хуу хөй болган. Кызыл-тастың – 14 хуу хөй, арбайның – 21 хуу. Көдээ ажыл-агый яамызының баш бурунгаар санаашкыннары-биле, 2025 чылда Россия 135 сая тонна тараа аймаан ажаап алыр. Чүгле кызыл-тасты – 90 сая тоннаны.
Бедик дүжүттү тарып өстүрүп алырынга чаа технологиялар болгаш машина-техника аймаан, органиктиг болгаш минералдыг чемишчидилгелерни ажыглааны дузалаан. Ынчалза-даа тараажыларны болгаш ногаажыларны, оларның тарып өстүрүп алганы бедик дүжүдү шоолуг-ла өөртпейн турар. Чүге дээрге тараа болгаш ногааны олардан садып алырының өртээ дыка чиик, бо чылгы дүжүттү саткаш, оон орулга үндүрүп алыры дыка берге.
Россия Федерациязының Күрүне Думазының аграр айтырыглар талазы-биле комитединиң даргазы Владимир Кашин:
— Бо күзүн сайгарлыкчылар 1 килограмм картофельди 15 рубльге садып ап турар. А садыгларга картофельди садарының өртээ оон 2–3 катап хөй. Тараа аймаан көдээниң ишчилеринден садып алырының өртээ 2015 чылдан бээр барык өспээн. А көдээ ажыл-агый техниказының өртээ оон бээр 2,2 хууга, чемишчидилге өртээ 3 катап өскен. Тараа өртээ 2015 чылда 1 килограммның 9 рубль турган болза, 2025 чылда 12-ле рубль – деп чугаалап, тараа болгаш ногаа аймааның өртээн эде көөрүнүң чугулазын демдеглээн.
«АвтоВАЗ» ажыл хүннерин кызырган
Россияда чиик машиналар бүдүрүп үндүрүп турар эң улуг завод-концерн «АвтоВАЗ» неделяда дөрт ажыл хүнүнче октябрь айда шилчээн. Ооң дугайында улуг концернниң профэвилелдериниң эге организациязының даргазы Сергей Зайцев дыңнаткан.
Неделяда дөрт ажыл хүнүнче концернниң ажылчыннарын шилчиткениниң кол чылдагааны — Россияның автомобильдер рыногунда чурт иштинге бүдүрүп үндүрген чиик автомашиналарның садыг-саарылгазында байдалдың нарыыдааны, «АвтоВАЗ»-тың бүдүрүп үндүргени чиик машиналарның эвээш саттынып турары. Ол чылдагааннарның бирээзи — Кыдатка бүдүрүп үндүрген чиик өртектиг машиналарның российжи рынокта көвүдээни деп авторынок талазы-биле специалистер санап турар.
Неделяда дөрт ажыл хүнүнче шилчээниниң алыс сорулгазы — Санкт-Петербург, Тольятти, Ижевск дээш өске-даа хоорайларда заводтарлыг концернниң ажылчын коллективтерин камгалап арттырары, ажылчыннарны массалыы-биле ажылдан үндүрерин болдурбазы. Ынчангаш 2025 чылда «АвтоВАЗ»-ка 500 муң машинаны бүдүрүп үндүрер планны, 300 муң кылдыр эвээжеткен. Россияда авторынокта байдал амгы хевээр артар болза, неделяда дөрт хүн ажылдаар графикти узадып болур.
«АвтоВАЗ» завод-концернниң байдалын экижидериниң аргаларын РФ-тиң Чазаанда сайгарып көрүп турар.
| Социал айтырыглар |
Немелде төлевирлерни көвүдедир
Социал пенсияның хемчээлинден хамаарылгалыг немелде төлевирлерниң хемчээлин 2026 чылдың апрель айдан чылдың-на көвүдедирин (индексация) Россия Федерациязының Чазаа планнаан.
Аңаа ажыглаар акша-хөреңгини 2026−2028 чылдарның федералдыг бюджединче киирерин сайгарып көрүп турар. Социал пенсияга немелде төлевирлер хамаатының чыл санында ооң мурнуку чылда амыдырал-чуртталгазының эң кудуку деңнелинден хамааржыр. 2026 чылда социал пенсияның индексациязы 14,8 хуу, 2027 чылда − 6,8 хуу, 2028 чылда 4,0 хуу болур. Социал пенсияга немелде төлевирлерниң индексациязын чылдың-на апрель 1-ден чорудар. Күрүне камгаладылгалыг пенсия алырынга күш-ажыл стажы четпес, инвалид болгаш азыраар кижизин чидирген хамаатыларга социал пенсияны берип турар.
Социал пенсияның хемчээлинден хамаарылгалыг немелде төлевирлерни өстүрерин 2025 чылдың апрель 1-ден Россия Федерациязының Чазаа чоруткан. Ооң хемчээли 14,75 хуу болган.
Бо-ла хире хемчээлге (14,75 хууга) Россияның хамаатыларының чамдык категорияларының пенсиязын көвүдеткен. Чижээлээрге, шериг албан-хүлээлгезин күүседип тургаш, пенсияже үнген хамаатыларның, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилериниң, дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилериниң, онза байдалдар чок кылып тургаш пенсияже үнгеннерниң дээш өске-даа категорияларның пенсиязының хемчээлин улгаттырган.
2026 чылдың январь 1-ден Россия Федерациязынга камгаладылгалыг пенсияның ортумак хемчээли 27 муң рубльден хөй боор. Келир чылда Россияның хамааты бүрүзүнүң пенсиязы 6,8 хууга көвүдээр. Ону төлеп бээринге күрүнениң бюджединге 18 трлн рубль акшаны тускайлаан.
Россияның пенсия хандырылгазынга оон-даа өске өскерлиишкиннер болур. Чижээлээрге, хөй ажы-төлдүг ие 15 чыл ажыл стажтыг болгаш 30 пенсия баллдыг болза, пенсияже хуусаа бетинде үнер эргелиг апаар.
| Российжи-кыдат кады ажылдажылга |
Найыралдың ортулуктарында
20 чыл соңгаар, 2004 чылда, Россия биле Кыдат Тарабаров биле Большой Уссурийск ортулуктарны демнежип хөгжүдерин чугаалашкан. Ортулуктарны хөгжүдериниң концепциязын бадылап, Владимир Путин биле Си Цзиньпин 2024 чылдың май айда Пекин хоорайга ийи таланың дугуржулгазынга аттарын салганнар. Ол дугуржулга ёзугаар Тарабаров биле Большой Уссурийск ортулуктарга Россия биле Кыдаттың кады ажылдажылгазынга улуг ужур-дузалыг боор улуг «Восток көвүрүү» инфраструктураны тургузар.
Хөй чылдар дургузунда ажылдап кылып келген улуг хемчээлдиг төлевилелди 2025 чылдың апрель айда боттандырып эгелээн. Российжи таладан төлевилелди боттандырарынга Хабаровск крайның «Стройдорсервис” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел киржип турар.
Ийи таланың планы ёзугаар Россия биле Кыдаттың кызыгаарында Большой Уссурийск ортулукка эрттирилге пунктузунуң тудуун 2026 чылдың октябрь айда доозар.
Туристерниң чурттаарынга болгаш дыштанырынга таарымчалыг байдалдыг Найырал парыгын, дөрт болгаш беш сылдыстарлыг аалчылар бажыңнарын, яхт-клубтар дээш өске-даа объектилерни тудар.
Ортулуктарның чер адааның суундан, Уссури хемниң суундан камгалал чалдарны дээш өске-даа гидротехниктиг тудугларны тудар апаар. Ындыг камгалал тудуглардан Тарабаров биле Большой Уссурийск ортулуктарга тудар тудугларның таваа шимчевес боору хамааржыр. Ынчангаш бо ийи улуг ортулукка, оларның чанында хөй бичии ортулуктарга тудуг ажылдарын тус черниң агаар-бойдузунуң нарын байдалдарынга чорудар апаар.
Ийи чурттуң аразынга чылда 1,3 сая тонна чүъктү сөөртүр, 1,4 сая туристер аргыжар кончуг улуг инфраструктураны Москва биле Пекин 2030 чылга чедир тургузар планныг.
Делегейде эң күштүг экономикаларлыг күрүнелерниң санынче кирген Россия биле Кыдаттың ындыг улуг хемчээлдиг кады ажылдажылгазы Хабаровск крайның, бүгү Ыраккы Чөөн чүктүң социал-экономиктиг хөгжүлдезинге дыка улуг салдарлыг болур.
/ Россияның массалыг информация чепсектериниң ажык медээлеринден Ш. МОҢГУШ белеткээн.
Чуруктарны интернеттен
хоолгалаан.
«Шын» №39 2025 чылдың октябрь 9