Деткимчеге даянгаш
Күрүнениң дээди удуртукчузу чурттуң кайы-бир регионунга баары — ол девискээрге ооң шыңгыы кичээнгейиниң, деткимчени көргүзеринге белениниң херечизи. Россия Федерациязының Президентизи сентябрь 2-де Тывага кээп чораанын республиканың чурттакчы чону чогум-на ынчаар билип алган. Чүге дээрге Владимир Путин Тыва Республикага деткимчени үргүлчү көргүзүп келген. Бо удаада база Президент республикада эң чидиг ажыл-агыйжы айтырыгны шиитпирлээринге деткимчени берген. Ол дээрге Тывада суггарылга системаларын септеп, оларны калбаа-биле ажыглаарынга дузалаары-дыр.
Суггарылга системаларын септээринге деткимчени көргүзерин Россияның Президентизинден дилээриниң мурнунда Тываның Баштыңы аңаа каш чыл дургузунда шыңгыы белеткенген. Владислав Ховалыг республиканың бирги удуртукчузу албан-дужаалга 2021 чылда ажылдап эгелээш-ле, кожууннарда суггарылга системаларының сандаргай байдалынче, оларны дээштиг ажыглавайн турарынче кичээнгейин дораан-на угландырган. Республиканың улуг суггарылга системаларынга боду амы-хууда чедип, оларның ажыглалын экижидер дизе, кандыг ажылдарны чорударының чугулазын тараачын-фермерлер, чер болгаш суггарылга талазы-биле эртем-билиглиг специалистер-биле арга-сүмени солушкан. Республикада суггарылга системаларының материал-техниктиг байдалын сайгарып көөр, оларны септээр, ажыглалга киирер талазы-биле хемчеглерни саналдап киирер тускай комиссияны Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле тургускан.
2022 чылдың чайын республикада тараа шөлдериниң барык чартык кезии хирези каңдаашкынга таварышкан, агаар-бойдустуң чаъс-чайыынга идегээр деп чүвениң кедизи чок дээрзин көргүскен. Ынчангаш республикага мелиорацияны улам сайзырадыры болгаш суггарылга системаларын катап тургузары көдээ ажыл-агый адырынга кол сорулга деп Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг шиитпирлээн. Федералдыг акша-хөреңгини республикада суггарылга системаларының септелгезинге хаара тудар дээш, оларның эрге-байдал документилерин ажылдап кылыр даалганы Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Көдээ ажыл-агый яамызынга болгаш муниципалитеттерниң удуртулгаларынга берген. Чүге дээрге суггарылга системаларының септелгезинге херек акша-хөреңгини федералдыг төптен үндүрүп алырының кол негелдези— суггарылга системаларының документилериниң бүрүнү-биле бары. Суггарылга системаларының документилерин четчелээр талазы-биле ажылды чоруткан.
Федералдыг төптен акшаландырыышкын алырының хемчеглеринден аңгыда, өске ажылдарны база республикага чорудуп турган. “Агроүлетпүр комплекизиниң продукциязының экспорту” федералдыг национал төлевилелге Бии-Хем кожууннуң Тарлаг сумуда “Малиновка”, Чаа-Хөл кожууннуң Чаа-Хөл сумуда “Терезин” суггарылга системаларында шөлдерни тарааны болгаш тарымал сигенни тарып өстүреринге белеткээр талазы-биле Айдың Соскал биле Орлан Балчийниң төлевилелдерин киирген. Культура-техниктиг ажылдарны чорударынга херек акшаның чартыын федералдыг бюджеттен тускайлап бээри, арткан 50 хуузун төлевилелди саналдап киирген тараажылар боттарының акша-хөреңгизи-биле дуглаары — “Агроүлетпүр комплекизиниң продукциязының экспорту” федералдыг национал төлевилелдиң негелделери.
Таңды болгаш Чеди-Хөл кожууннарның девискээринде "Мажаалык", "Кочетов", "Элегес", Бии-Хем кожуунда "Могай", Барыын-Хемчик кожуунда "Барлык" дээш өске-даа элээн каш суггарылга системаларының септелгезин эгелээринге акша-хөреңгини республиканың бюджединден тускайлаан, септелге ажылдарын херек кырында чорудуп эгелээн.
Республикада суггарылга системаларының документилерин четчелээни, улуг суггарылга системаларының септелгезин эгелээни бо чугула ажылга дузаны Россияның Президентизинден дилээр арганы Тываның Баштыңынга берген. Владимир Путин дораан-на: “Документилерни белеткээн силер бе?” — деп айтырган. Владислав Ховалыг: “Ийе” – деп харыылаарга, В. Путин: “Ындыг болза эгелээр-дир, че” – диген. Тывага чугула айтырыг ажыл-агыйжы байдалга ынчаар шиитпирлеттинген.
Россияның Президентизиниң деткимчезинге даянгаш, ажылдаары чогумчалыг болбайн аан. ССРЭ-ге “эде тургустунуушкун” эгелээн 1980 чылдарның ортаа үезинден бээр барык 40 чылдар дургузунда септеттинмээн суггарылга системаларын септеп, ажыглалга долузу-биле киирери белен эвес херек.
Ш. МОҢГУШ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
«Шын» №69 2024 чылдың сентябрь 11