«Спутник интернеди тыптып келиринге чедир бистиң амыдыралывыс дыка-ла берге турган. Хуулгаазын догур-биле дээпкени дег, спутник интернеди тыптып келген соонда, чуртталгавыс эки талаже шилчээн» — деп, өөрүшкүлүг сөстерни РТКОММ (российжи телекоммуникациялыг компания) спутник харылзаазын таныштырып турар үеде Тожу кожууннуң чурттакчызы Вероника Хураган-оол чугаалаан.
Ылап-ла чедери берге, ырак черде амыдырап, чурттап турар Хураган-оолдарның улуг өг-бүлези РТКОММ спутник харылзаазын 2019 чылда тургузуп алгаш, ооң ажыын көрүп эгелээн.
РТКОММ спутник харылзаазы Тывага 2018 чылда келген. Ынчан «Эне-Сай - Азимут» аалчылар бажыңының даштынга спутник харылзаазының «таваан» тургускаш, бир дугаар таныштырылгазын кылган. Бо чылдың август 25-те ийи дугаар таныштырылгазын Тыва үндезин культура төвүнге хөй аалчыларны чалааш, эрттирген. РТКОММ-нуң коммерциялыг директору Михаил Муттерперл биле РТКОММ-Сибирь-ниң директору Александр Заводчиков чыылганнарга спутник харылзаазының дугайында солун, көргүзүглүг таныштырылганы кылган.
Таныштырылга үезинде РТКОММ спутник харылзаазын ажыглап турар улустуң дугайында документалдыг фильмнерни бараалгаткан. Ооң аразында Хураган-оолдарның өг-бүлезиниң дугайында кыска кинону көрүкчүлер улуг сонуургал-биле көрген.
«Амыдырал оруунда» кафе
Хураган-оолдарның найыралдыг өг-бүлези ыраккы Тожу кожуунда найысылал Кызылдан 300 хире километр, чедери берге Улуг-Оо деп черде амыдырап, чурттап турар. Вероника Николаевна хүндүлүг дыштанылгаже үнгеш, өөнүң ээзи база беш кыстары-биле Бояровка - Тоора-Хем аразында, орук белдиринге кафе ажыдып алганнар. «Улуг-Оо» кафези езулуг-ла делегей-биле харылзаа тудар чер апарган. Кафеде кожуп каан спутник интернеди үзүктел чок чурумга ажылдаарынга дузалап турар.
Узун орукка чораан чолаачыларны чаңгыс угда изиг чем болгаш харылзаа-биле хандырар точка деп болур. Улуг чүък машиналары аңаа доктаап, чолаачылар аштанып-чемненип, дыштанып алыр, үрелген машиналарынга артык кезектер-даа чагыдар, чоок кижилери-биле-даа харылзажыр чер апарган.
Ол ышкаш спутник интернеди камгалакчыларга удаа-дараа медээ бээр бир арга, ооң ачызы-биле каш-даа катап кижилерниң чуртталгазын камгалаан.
«Чоокку үеде Тожу кожуунга даг-руда компаниялары тыптып эгелээн. Ынчан бо арт таварыштыр улуг оруктуң тывылганы ол. Ооң мурнунда чер оруу чок, чүгле агаар болгаш суг транспорту-биле аргыжылга турган. Амгы үеде бо орукту «амыдырал оруу» дээр апарган. Ол ийи уткалыг: бирээде, Тываның аразы ырак кожууннарын харылзаштырып турар, өскезинде, узун, берге орук болгаш, айыыл-халап, авариялар бо-ла болгулаар. Ынчангаш кижилерниң кадыкшылын болгаш чуртталгазын камгалаарынга спутник харылзаазы дыка дузалыг. Бир катап кафеден ырак эвеске ийи улуг чүък машиналары үскүлешкен. Чолаачылары улуг кемдээшкин алган. Озал-ондактыг таварылганы көрген улус биске келгеш дамчыткан. Камгалакчылар-биле харылзажыптарывыска, олар дораан ол черге баргаш, кемдээн чолаачыларны камгалап четтигипкени эки болган.
А анаа үеде спутник харылзаазы кафевисти дүн-хүн чокка ажылдаарынга база келген чорук кижилерин изиг чем-биле хандырарынга дузалап турар. Аалчыларывыс бистиң манчыларывыска, картошкалыг пирожкилеривиске дыка ынак. Изии-биле төндүр садып апаарлар» - деп, кафениң ээзи чугаалап турар.
Хураган-оолдарның чуртталгазында эки өскерлиишкиннер дугайында төөгү РТКОММ-нуң төлевилели-биле «Кижилерниң чуртталгазын өскертир дээш» деп документалдыг фильмнер үндүреринге үндезин болган.
Чуртталгазы эки талаже өскерилген
Михаил Муттерперл таныштырылга үезинде документалдыг сериал дугайында тайылбырны кылган: «Бистиң төлевилеливис – спутник интернедин эки үре-түңнелдиг ажыглап эгелээн улус дугайында база ооң кызыгаар чок аргаларын ам-даа билбейн чоруур кижилерге тургускан. Албан-биле клиентилеривиске спутник интернединиң ажыының дугайында чугаалап эвес, а көргүзүп тургаш таныштырар бодап алган бис. Чогаатпан, шуптузу шын төөгүлер-дир. Олар шупту эң-не ыраккы девискээрлерде чурттап турар кижилерниң спутник харылзаазының дузазы-биле чедип алган сорулгаларын бадыткап турар. Чижээлээрге, спутниктиг технологиялар Красноярск крайда улуг эвес суурнуң бюджединге сая-сая рубльди камгалап алырынга, а Кемерово облазында геолог эртемденге бурунгу динозаврлар дилээринге дузалаан. Якутиядан чазаныкчыга ырактан (дистанция-биле) чаа мергежилге өөренип алгаш, бажыңынга чазаныр мастерская тургузуп алыр арганы берген. Иркутск облазында тофалар тайгазында бистиң клиентивис фермер делегейде эң-не улуг иви уксаазын катап тургузар ажылды кылган. Шак-ла ындыг чижектер эңдере. Тывадан Хураган-оолдарның дугайында фильм документалдыг сериалдың уланчызы-дыр. Бо бүгү чижектер анаа бөдүүн харылзаа чок черлерге амгы үениң спутник интернедин ажыглаарга кайы-хире ажыктыын көргүскен төөгүлер-дир».
«Кижилерниң чуртталгазын өскертир дээш» деп төлевилелдиң роликтерин компанияң официалдыг YouTube-каналында салган.
Төлевилелдиң амбассадору
Таныштырылганың бир хүндүлүг аалчызы Тываның улустуң хөөмейжизи Андрей Монгуш болган. Ол ук компанияның амбассадору — Тывага компанияны төлээлээр, төлевилелдиң бир идепкейлиг киржикчизи. Андрей Алдын-оолович интернеттиң ажыының дугайында база Хураган-оолдарның кафезинге аалдап чораанын чугаалап берген: «Онзагай чараш республикавыска интернет тывылган соонда, хөгжүлдениң чаа, өске оруунче шилчээн бис – делегей-биле харылзааны алдывыс, уран чүүлүвүс болгаш культуравысты сонуургаар кижилер-биле эң-не тергиин чедиишкиннеривисти үлежип шыдаар апарган бис. Ылаңгыя үндезин тыва аялгаларывысты, хөөмейивисти бүдүн делегей билир апарган. Интернеттиң ачызы-биле бистиң дыка хөй хөгжүмчүлеривис, ыраажыларывыс делегейде сурагжаан.
Кажан мени РТКОММ-нуң төлевилелинге киржирин саналдаарга, Төрээн Тывамның кижилериниң, ылаңгыя ыраккы кожууннарда, чуртталгазы кайы-хире өскерли бергени сонуурганчыг болду. Ылап-ла спутниктиг технологияның ачызында чуртталганың шынары экижээни мени кайгатты. Хураган-оолдарның өг-бүлези чүгле бизнезин сайзырадыр эвес, тыва уран чүүлдүң хөгжүлдезин сонуургап көөр аргалыг апарган. Ылаңгыя Вероника Николаевна уруглары-биле мээң чогаадыкчы ажыл-ижимни аажок сонуургаар болдулар. Күзелдиим-биле оларның ынак ырыларын күүседип бердим. Оларның меңээ хүндүлээчел сагыш-салыышкыны дээш өөрүүр-дүр мен».
Таныштырылга үезинде Вероника Хураган-оолдуң келгени база солун болган. Ол келген аалчыларга спутник интернединиң ажыктыын тайылбырлап, журналистерниң айтырыгларынга харыылап берген.
Кафениң эки ажылдаарынга спутник интернеди улуг рольду ойнап турар дээрзин ол тайылбырлаан: «Шынап-ла херек кырында аъш-чемни, барааннарны-даа харылзаа таварыштыр чагыдып алыр-дыр бис. Терминал-даа ажылдап турар. Садып алыкчыларга-даа эптиг, карточка-биле санажыптар апарган. Шупту кижилер туда акша тутпастаан үе ышкажыл. Чемненип келген аалчыларывыс аштанып-чемнени алгаш, чоок кижилери-биле Wi-Fi таварыштыр харылзажыр аргалыг.
Бо үеде тайгада өөм ээзи ийелээн ажылдап турар бис, ажы-төлүвүс чамдыызы Тоора-Хемде, өскелери Кызыл хоорайда. Олар-биле интернеттиң дузазы-биле видео таварыштыр үргүлчү чугаалажыр-дыр бис. Ол ышкаш үндүрүг декларациязын, банк төлевирлерин, акша шилчидилгелерин, Кызыл хоорай чедип турбайн, интернет таварыштыр чорудуптар-дыр мен. Чаа медээлер-даа билип алыр, бараан хандырыкчылары-биле-даа дыка дүрген харылзажыптар, кайгамчык-тыр!» - деп, Вероника Николаевна өөрүшкүзүн илереткен.
«Улуг-Оо» кафезинге спутник интернеди тывылган соонда, орук дургаар өске-даа чемненилге черлери улажып, интернет харылзаазын ажыглап эгелээн.
«Чүге албан-биле спутник харылзаазын тургузуп алган силер?» - деп айтырыымга Вероника Николаевна мынчаар харыылаан: «Чүге дизе соталыг харылзаа четпес, ырак тайга чер болгаш, албан-биле спутник харылзаазын тургузуп алганывыс ол. Ооң «таваан» коштургаш, ай санында чүгле абонент төлевирин төлээр ол-ла. Үш чыл бурунгаар уругларым ынчан школачылар турган. Хамчыктыг аарыг эгелээрге, Улуг-Оога келгеш, ырактан дистанцияга өөренип турганнар. Арыг агаарлыг, чараш бойдустуг черге спутник харылзаазының дузазы-биле өөренип турдулар.
А чүге РТКОММ спутник харылзаазын шилип алган дээрге, Кызыл хоорайже барааннап чорааш, кудумчуга улуг баннерде реклама чарлалын номчупкаш, долгаптарымга, дораан келгеш тургузуп бергеннер. Ынчан өртээн чиигелделиг тургузуп берген чүве».
Тожуже дыштанып азы ажыл-херек кылып чоруур аалчыларга орук аксында кафезиниң эжии кезээде ажык дээрзин Вероника Николаевна дыңнаткан.
Интернет чокка хөгжүлде турбас
Классиктик харылзаа чок черлерге спутниктиг интернет онза чугула деп, РТКОММ-Сибирьниң директору Александр Заводчиков чугаалаан: «Чуртувустуң картазында шак-ла ындыг точкалар дыка хөй. Бистиң клиентивис Вероника Николаевна Хураган-оолдуң өг-бүлезиниң төөгүзү ооң бадыткалы болган. Амгы үениң спутниктиг технологиязының херектиин көргүскен чырык үлегер-дир. Ындыг үлегерлер дыка хөй. Бистиң абонентилеривистиң саны доктаамал көвүдеп турар. Ол дээрге-ле харылзаа чок черлерге спутниктиг интернет херек деп чүүлдү көргүзүп турары-дыр».
Таныштырылганың төнчүзүнде компанияның төлээлери киржикчилер аразынга бадылаашкынны эрттирген. Спутник интернедин ажыглаксап турар үш кижиниң дугайында видео-роликтерни көргүскеш, бадылаашкынны чоруткан. Түңнелинде Тере-Хөл кожуундан Алена Бегзи хөй санны алгаш, халас спутник интернеди салдыртыр аас-кежиктиг болган. Ол ышкаш Вероника Хураган-оолга бир чылдың абонент төлевириниң пакедин тывыскан.
Бо хүнде Тывада соталыг харылзаа чок, чедери берге чурттакчылыг черлер кайы хөй. Амгы сайзыраңнай үеде харылзаа чок чуртаары канчап-даа болдунмас, кандыг-даа хөгжүлде турбас. Россияда спутник харылзаа рыногунда бир улуг оператор – РТКОММ-нуң шынарлыг спутник харылзаазын салдырып алыр күзелдиглер хөй-ле боор.
Алдынай АРАКЧАА.