Филология эртемнериниң кандидады, шүлүкчү, чогаал критиги, очулдурукчу, А. Фадеев аттыг российжи литературлуг шаңналдың лауреады, Татар Республиканың Муса Джалиль аттыг шаңналының, Саха (Якутия) Республиканың «Чоннар аразында тайбыӊны болгаш найыралды быжыглааны дээш» медальдың, чогаалчы Василий Шукшин медальдыӊ эдилекчизи, Тываның болгаш Россияның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү Сайлыкмаа Комбунуң декабрь 12-де 65 хар юбилейин ооң чогаалчы салым-чаяанының мөгейикчилери, чогаалдарының хөй санныг номчукчулары демдеглеп эгелээн.
Сайлыкмаа Салчаковна Комбу Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурга 1961 чылда төрүттүнген. Тээли ортумак школазын, Кызылдың күрүнениң педагогика институдунуң филология факультедин дооскан. Россияның Эртемнер Академиязының делегей литературазының А.М. Горький аттыг институдунуң аспирантуразынче өөренип киргеш, “Амгы тыва поэзия: жанрлар системазы” деп темага филология эртемнериниң кандидады атты 1999 чылда камгалап алган. Школаларга тыва дыл болгаш чогаал башкылап, Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунуң эртем ажылдакчызынга, Тываның күрүне университединиң филология факультединиң дыл болгаш литература кафедразының башкызынга ажылдап чораан.
Чогаадыкчы салым-чолу тыва поэзия-биле сырый харылзашкак. «Ужук», «Сайдаяк», «Ийи эрик», «Шуурганныг дүн», «Оглумга чагаа» деп шүлүктер номнарының автору. Чогаалдарының чыындызыныӊ бирги томун «Өлчейлиг өг» ат-биле чырыкче автор үндүрген.
Ханы бодалдар сиңген бир янзы уян хөөннери-биле шүлүктери онзагай.
КУЛУН ЧУРТУН САГЫНМАС БЕ…
Чалгынынга часты эккеп,
Сайлык кушкаш чуртун йөрээп, алгавас бе…
Шагжаң доштан дамырактар
Чара чүткүп, четтинчипкеш, ырлашпас бе…
Мургу ойнаан чараш уруг
Мугур-Талдың унун катап эргивес бе…
Сыннар эдээ кезек шаттан
Сыгыргалар үннер алчып, этпес деп бе…
Эрээн чечек тайга черниң
Эдээн каастап сеткил өөртүп үнмес деп бе…
Мөңгүлектиң меңгилерин
Пөрүк уруг баарзап харап, орбас деп бе…
Борбак шеттиң будуун орта
Бора-шиижек эжи-биле болчашпас бе…
Давыргалар кежиин кый деп,
Тайгазынга эргеленип маңнашпас бе…
Кара баарның көгү болган
Кара-Шанчыын күжүр уруг дүжевес бе…
Эртенги хүн шалып дээрге,
Эрээннерде улар куштар хөлзевес бе…
Чалымнарда эзирлерниң
Чаккыргылаан сүрлүг үнү дыңналбас бе…
Хунук хөөннүг уян уруг
Кулун чуртун хөрек саргып сагынмас бе...
Сайлыкмаа Комбунуң чогаадыкчы ажылында чогаалдар очулгазы улуг черни ээлеп турар. Эрте бурунгу кыдат шүлүкчүлерниң шүлүктерин тыва дылче очулдургаш, “Мэйхуа чечээ” деп аттыг ном кылдыр 1993 чылда парлап үндүрген. Сайлыкмаа Комбунуң очулгазынга Тываның кончуг салым-чаяанныг орус шүлүкчүлериниң бирээзи Галина Принцеваның шүлүктериниң ному “Шаанак” деп ат-биле тыва дылга чырыкче 2003 чылда үнген.
Омар Хайям, Рудаки, А. Пушкин, Н. Некрасов, С. Есенин, А. Ахматова, М. Цветаева, Б. Ахмадулина дээш ат-сураа делегейге сурагжаан шүлүкчүлерниң шүлүктерин тыва дылче очулдурган. Татар шүлүкчүлер Муса Джалиль биле Абдулла Тукай, алтай шүлүкчү Борис Укачин, хакас шүлүкчү Наталья Ахпашева, бурят шүлүкчү Матвей Чойбонов дээш совет болгаш российжи шүлүкчүлерниң хөй шүлүктерин тыва дылче очулдурган. Якут чогаалчылар Николай Лугиновтуӊ «Чиңгис-Хаанның дужаалы-биле», Василий Васильев-Харысхалдыӊ «Мөӊге ынакшыл дугайында тоожу» деп чогаалдары Сайлыкмаа Комбунуң очулгазы-биле тыва дылга чырыкты көрген.
Коста ХЕТАГУРОВ,
осетин шүлүкчү.
ЧАГЫГ
Ырларымда кударалдың хөөнүн дыңнааш,
Кыдыындан-на мени чектеп, буруудатпа.
Кымның чүрээ хинчек-човаг көрбээн болза,
Ырларының аялгазы хөглүг чорзун.
Эл-чонга эки чаагай орук изеп,
Эчис улуг буянныг иш кылган болза,
Харын ынчан ырым хөөнү өске турар,
Карак чажы, аарышкы чок чаңгыланыр.
Сайлыкмаа Комбунуң шүлүктери моол болгаш орус, алтай, калмык дээш российжи чоннарның өске-даа дылдарынче очулдуртунган. Орус дылда “Сезон оцветания солнца», чуваш дылда «Сонетсем», азербайджан дылда «Сылдыс» деп аттарлыг номнар кылдыр парлаттынгылаан.
/ Ш. СУВАҢ белеткээн.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №48 2025 чылдың декабрь 11