Москвага июнь 25–28 хүннеринде Шеригниң төп спортчу клувунуң (ЦСКА) чиик атлетика, бут бөмбүү девискээринге база ВТБ ареназынга Тиилелгениң 80 чыл оюнга тураскааткан эр-херээжен мөгелер аразынга 33 дугаар хостуг хүреш чемпионады болуп эрткен. Чемпионатка 40 региондан 553 спортчу, ооң иштинде 153 херээжен, 400 эр мөгелер хүрешкеннер. Бистиң республикадан 13 мөге төлептиг киришкеш, 1 чемпион, бир 2 дугаар база ийи 3 дугаар черлерни ап, төөгүже киргеннер. Маргылдааның кол сорулгазы — сентябрь айда Хорватияга болур делегей чемпионадынга киржири, тулган тиилекчилерни шилиири.
Июнь 24-те Россияның спортчу хүрештер чөвүлелиниң удуртулгазы көрдүнген чурум ёзугаар парлалга конференциязын эрттирген. Баштай спортчу хүрештерниң девискээр аайы-биле сайзыралынга хамаарыштыр чөвүлелдиң президентизи, Олимпий оюннарының чемпиону Михаил Мамиашвили чоруп турар ажылдары-биле таныштырган. Аңаа Россияның Маадыры, Олимпий оюннарының үш дакпыр чемпиону, сенатор Александр Карелин “Хүреш школаже”, “Күштүглерни шилиири” деп төлевилелдерни боттандырары-биле, ажыл чоруп эгелээнин дыңнаткан. Ол ышкаш аныяктар аразынга тиилекчилерни алдаржыдар ажылдар Дагестан, Осетия, Санкт-Петербург, Москва, Красноярск, Тыва, Бурятия, Якут-Саха республикаларда эки сайзырап турарын демдеглээн. Ол ышкаш хостуг хүрешти улам сайзырадыры-биле Американың хостуг хүреш чөвүлели-биле кады ажылды чорудуп, түңнелинде дараазында дугуржулганы чарганын дыңнаткан. Ол дээрге удавас ийи улуг күрүнениң мөгелериниң аразынга “хана-хана” ужуражылганы эрттирери болур. База Россияның улуг тренери Гацаловтуң орнунда Олимпий оюннарының хүлер медалының эдилекчизи Денис Царкушту салганын база Олимпий оюннарының 2 дакпыр чемпиону Абдулрашид Садулаев биле Олимпий оюннарының чемпиону Заур Угуев оларга делегей чемпионадынга киржир визаны чедип алыры-биле ажыл чоруп турарын демдеглээн. Улаштыр чөвүлелдиң оралакчылары, Олимпий оюннарының 2 дакпыр чемпиону Арсен Фадзаев биле Омар Муртазалиев бо чемпионатка Дагестандан 117 база Соңгу Осетиядан 43 мөге киржирин дыңнатканнар.
Ук конференцияга бистиң республиканың төлээлери: ТР-ниң Дээди Хурал Даргазы Каң-оол Даваа, ТР-ниң спорт сайыды Субудай Монгуш, Спортчу хүрештер чөвүлелиниң база Спортчу командалар белеткээр төптүң удуртукчузу Буян Бурбучук, Россияның алдарлыг тренери база “Олимп” спорт школазының удуртукчузу Владимир Түлүш, Тыва Республиканың алдарлыг тренерлери Алибек Хомушку, Айдаш Самдан, Меңги Мортуй-оол, Даваа Ондар, Россияның алдарлыг спорт мастери, тренер Лориса Ооржак, Бүгү-россия чергелиг шииткекчилер Менги Санаа, Айдың Достай, Арзылаң Түлүш олар чоргаар киришкеннер.
Июнь 25-те Шеригниң спортчу клувунуң (ЦСКА) чиик атлетика, бут бөмбүү девискээринге Россияның 33 дугаар спортчу хүрештер чемпионадының ажыдыышкыны болган. Улаштыр херээжен спортчулар аразынга хостуг хүреш маргылдаазы 2 хүн дургузунда уламчылаан. Бо чемпионатка бистиң республикадан чүгле Алдынай Даржаа чааскан эки киришкен. Баштай Европаның 2025 чылда чемпиону, хакас мөге Наталья Пудова-биле эки хүрежип, 6:0 санга ойнап тургаш, хенертен суларай бергеш, арыг бастырып ойнаткан. Дүрүм ёзугаар Наталья Пудова 1-ги шаңнал дээш хүрежир эргени чаалап алырга, Алдынай Даржаа 3-кү чер дээш хүрежир болган. Түңнелинде 3-кү шаңналдыг чер дээш чуваш мөге Ольга Рехметуллованы 18:8 санга ойнааш, хүлер медальга төлептиг болганы улуг өөрүшкү. Бо улуг чедиишкин дээрге тренер башкы Лориса Ооржактың эки ажылының түңнели болур. Алдынай 15 чыл эрткенде башкызының чедиишкинин катаптааны ол.
Июнь 27-де ол-ла девискээрге 7 хевис кырынга хостуг хүреш чемпионадынга бистиң мөгелеривис эки хүрешкеннер. Улаштыр түңнел хүрештер июнь 28-те ВТБ (Иштики садыглажылга банкызының) девискээринге байырлыг байдалга эрткенин демдеглээр апаар.
Ооң түңнелинде 57 килге Амир Чамзын дагестан мөге Рамиз Гамзатовту чарын кырынга арыг баскаш база 70 килге Сайын Казырык шыырак дагестан мөге Абдулрахман Долгатовту 10:6 санга ойнааш, финалче үнгени улуг чедиишкин. Иркутск дээш хүрежип чоруур Кежик Монгуш (тренери Айдаш Самдан) 3-кү чер алганы улуг өөрүшкү болган. Тулган тиилекчи дээш 57 килге Амир Чамзын кичээнгей чогу-биле дагестан мөге Муса Мехтихановка ойнаткаш, 2-ги черни ап, мөңгүн медальга төлептиг болган. Тулган тиилекчи дээш 70 килге ийи уранхай мөге Сайын Казырык биле якут Константин Капрынов ужурашканы чоргаарал. Ийи мөге арга-хорга, дуржулга талазы-биле шыырак болгаш, хүрештиң бирги кезээ далаш чок улуг хынамчага эрткен. Хүрештиң 2-ги чартыында якут мөге 6:2 санга мурнап турда, Сайын ийи бутче киргеш, көдүре чоруй чарын кырынга дүжүргеш, 4 сан ап, санын 6:6 кылдыр деңнээн соонда, ийи мөге база 2 санны ап, хүреш 8:8 кылдыр Сайын Казырыктың тиилелгези-биле доозулган. Шак-ла мындыг чедиишкин сөөлгү катап 2002 чылда Якутск хоорайга Аян-оол Ондар 66 кг деңзи чедир мөгелер аразынга Россияның чемпиону болган болгай. Ам бо хүн 23 чыл болгаш алдын медальды Сайын мөгевис чаалап эккелгени бо, эр хей мөге. Мөгелер тиилелгениң индириниң кырынче үнүп келгеш, шаңнал-макталды Дээди Хуралдың Даргазы Каң-оол Давааның, тренер башкы Буян Бурбучуктуң база якут тренерниң холундан алганы улуг чоргаарал.
Тывавыстың тренер башкылары, Хостуг хүреш федерациязы база улуг деткимчени көргүзүп турар Спорт яамызы демниг, шудургу ажылының чедимчелиг түңнелдиг болганы улуг чоргаарал. Ол ышкаш тренер башкы Айдаш Самдан мөгелерниң, тренерлерниң эртем талазы-биле билиин бедидери-биле база делегей чемпионадының, Олимпиада оюннарының тиилекчилерин белеткээри-биле, Кызылга хүреш академиязын ажыдар үе келгенин дыңнаткан. Тыва мөгелерниң чедиишкинин Россияның Хүреш чөвүлели база Сибирьниң тренерлери 1 алдын медаль Сибирь девискээринде келгени дээш өөрүшкүлүг байырын чедиргеннер.
Тиилелгениң 80 чыл оюнга тураскааткан Россия чемпионадынга киришкен мөгелерни база тренер башкыларны, шииткекчилерни июнь 28-те Кызыл кирер орук кыдыында Даш хоорайга спортчу школаларның удуртулгалары, мөгелерниң ада-иези, эш-өөрү байырлыг байдалга уткуп хүндүлээннер. Хүндүлүг уткуушкун үезинде Дээди Хуралдың депутады, делегей чергелиг спорт мастери Буян Биче-оол, Хостуг хүреш чөвүлелиниң 11 чыл иштинде удуртукчузу, делегей чергелиг спорт мастери, республиканың Арзылаң мөгези Радислав Наважап, улуг сайгарлыкчы, спортчуларның деткикчизи Оскал Кысыгбай, “Олимп” спорт школазының удуртукчузу, тренер башкы Владимир Түлүш мөгелерге база оларның тренер башкыларынга улуг өөредиглиг, төөгүже кирген чедиишкиннери дээш бүгү тыва чоннуң мурнундан изиг байырны чедирип, бедик спортчу чедиишкиннерни күзээннер. Сөөлүнде шупту төөгүлүг чурукка тырттырганнар.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, спорттуң хоочуну.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” №25 2025 чылдың июль 3