Октябрь 11-де “Найырал” кинотеатрынга Степан Сарыг-оолдуң “Аңгыр-оолдуң тоожузу” деп чогаалынга үндезилеттинген долу метражтыг фильмниң хааглыг көрүлдези болуп эрткен. Дириг-чурукту ооң режиссёрлары Виталий Петров, Ролан Ооржак база аңаа ойнаан актерлар таныштырган.
1944 чылдың октябрь айда Тыва Арат Республика Совет Эвилелинге каттышкан. Ол дугайында “Аңгыр-оолдуң тоожузунда” бижиттингенин билир бис. Ук кинода бичии Аңгыр-оолдуң салым-чолун, Тываның төөгүзү-биле холбап көргүскен.
“Бистиң кино тырттырар бөлүүвүстүң мурнундан “Аңгыр-оолдуң тоожузу” деп фильмниң хааглыг көрүлдезинге чедип келгениңер дээш шуптуңарга өөрүп четтирип тур бис. Командавыс канчаар-даа аажок улуг күштү бо төлевилелче киирген. Аңаа республиканың эң-не тергиин актёрлары киришкен. ТР-ниң Чазаанга, Культура яамызынга, Өвүр кожууннуң чагыргазынга, чурттакчыларынга, Чогаадыкчы үлетпүр школазынга кады ажылдажылгазы болгаш улуг деткимчези дээш улуу-биле өөрүп четтирдивис. Бо фильм силер бүгүдениң сагыш-сеткилинге тааржып, өзүп олурар салгалга амыдыралчы өөредиг болурунга бүзүреп тур бис” – деп, фильмниң режиссёру Виталий Петров өөрүшкүзүн илереткен.
Хааглыг көрүлдеге дириг-чурукту тырттырарынга киришкен актёрлар, техниктиг специалистер, чогаалчы Степан Агбаанович Сарыг-оолдуң салгалдары болгаш өске-даа чалаткан аалчылар келген.
Чоннуң үрде манааны дириг-чуруу көрүкчүлерниң сагыш-сеткилин доюлдуруп, чуртталгада хензиг-даа чүүлдү үнелеп чорууру чугула дээрзин билиндирипкен. Бичии Аңгыр-оолдуң салым-чолун көргеш, кандыг-даа кадыг кижиниң карааның чажы бүлдеш дээри чугаажок. Кинода чүгле муңгаранчыг болуушкуннар эвес, бичии чаштарның чаптанчыг чашкы шаа база көрүкчүлерниң өөрүшкүзүн оттурган.
Аңгыр-оолдуң ролюн ойнап турар Дидим-оол Даржай бодунуң салым-чолун улаштыр кино-биле холбап, ол талазы-биле бодун сайзырадыр күзелдиг. “Актер болуру мээң изиг күзелим болганда, бодумну улаштыр сайзырадыр мен. Мындыг улуг хемчээлдиг кинога бир дугаар ойнап турарым бо. Ооң мурнунда чүгле клиптерге болгаш кыска хемчээлдиг киноларга ойнап турган дуржулгам бар” – деп, Дидим-оол Даржай чугаалаан.
Ооң орус, тыва ийи дылга арыг чугаалаары амгы салгалга үлегер-чижек болур дээрзин Аңгыр-оолдуң авазының ролюн ойнаан Россия чергелиг киноларда ойнап чоруп турар чаңгыс чер чурттуувус Шораана Ондар демдеглээн: “Бо кинода кол рольду ойнаан Дидим-оолду бичии чаштарывыс көргеш, ону үлегер-чижек кылдыр көрүп, тыва дылынга сонуургалы оттуп, аңаа чугааланып өөренир дээрзинге идегеп тур мен. Тывага кинону-даа, тыва дылды-даа сайзырадыр деп бодаар болза, чылда эвээш дизе-ле, 5 хире тыва кино үнери күзенчиг. Кол-ла чүүл өзүп олурар салгалга назы-хар аайынче тааржыр болуру чугула. Ол ышкаш кинонуң азы мультфильмниң актёрлары бичии чаштар болуру күзенчиг”.
Кырган-авазының ролюн Уран Ондар боду 9 уйнуктуң кырган-авазы кижи болгаш, кончуг тааржыр кылдыр ойнап көргүскенин келгеннер магадап көрген. “Бо рольга ойнаарын саналдаарга, ол дораан чөпшээрештим. Шак мындыг төөгүлүг кинога ойнаары дээрге кончуг улуг аас-кежик-тир. Мээң ажы-төлүмнүң ажы-төлү, оларның салгалдары келир үеде бистиң кырган-ававыс төөгүлүг кинода ойнап каан деп чоргаарланып көөрлер боор” – деп, ол чугаалаан.
Уран Ондар кинонуң кижизидилгелиг болгаш өөредиглиг талазын база онзалап демдеглээн. Кинону тырттырган режиссёрларга улуу-биле өөрүп четтирип, олар эвес болза мындыг төөгүлүг кино турбас дээрзин ол чугаалаан: “Тываның ССРЭ-ге каттышканындан бээр 80 чыл оюнда төөгүлүг кинонуң үнүп келгени бистиң республикавыска улуг белек база культура талазында сайзыралче улуг базым-дыр. Ол Виталий Петров биле Ролан Ооржактың дүн-хүн чок үндүрген күжү, дери-дир. Режиссёрларывыска моон-даа соңгаар чедиишкиннерни күзедим. Кырган-авазының ролюнга мени шилип алганы дээш улуу-биле өөрүп четтирдим”.
Өвүр кожууннуң чурттакчы чону кино тырттырар бөлүктү база актёрларны деткип, бүгү талазы-биле дузалажып турганын аңаа киришкен улус демдеглеп, четтиргенин илереткен.
Режиссёрларның чымыштыг, берге ажылын ийи караа-биле көрген Саглы сумузунуң чурттакчызы Чинчи Ондар тыва дылды үнелээринче чонну кыйгырган. “Кинону бистиң аалывыска тырттырып турду. Бистиң ажы-төлүвүс база кадрже кирген. Чаңгыс кадр тырттырып алыры безин амыр эвес дээрзин көрдүм. Кинонуң үнүп келгенинге өөрүп тур мен” – деп, Чинчи Ондар чугаалаан.
Дириг-чуруктуң баштайгы көрүлдези найысылал Кызылга “Найырал” кинотеатрынга ноябрь айның эгезинде таптыг-ла Тыва дыл хүнүн демдеглеп турар үеде болур.
Бо төлевилел дээрге Тываның тускай культуразын болгаш төөгүзүн көргүскен улуг хемчээлдиг ажыл. Ол ышкаш орус, тыва чоннарның аразында найыралының, тыва чоннуң төөгүде шын шилилгезиниң болгаш аңаа бердингениниң демдээ.
/ Чыжыргана СААЯ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
“Шын” №79 2024 чылдың октябрь 16