Сайзыраткан тренерлер, мөгелер

(Төнчүзү. Эгези № 87 "Шында").
Россияның аныяктар аразынга чаңгыс эвес катап тиилекчизи, призеру, И. Ярыгин аттыг делегей чергелиг турнирниң дээди шаңналдыг хөй дакпыр призеру, Россия Кубогунуң тиилекчизи, делегей Кубогунуң призеру, сайгарлыкчы Артыш Томбулак.

Россияның аныяктар аразында чаңгыс эвес удаа тиилекчизи база призеру, аныяктар аразынга Европаның чемпиону (2003), Чадаанада олимпийжи курлавырлар спорт школазының тренери, дагдыныкчы Аяс Делгер-оол.

Россияның шеригжилер аразынга делегейниң ийи дакпыр база 23 харга чедир делегейниң ийи дакпыр чемпиону Начын Куулар.

2018 чылда Трнава хоорайга (Словакия) делегейниң 21 харга чедир чемпиону, Якутск хоорайга Коркин аттыг делегей чергелиг турнирниң 3 дугаар призеру, 55115 мото-адыгжы (даг) шериг кезээнде спортчу ротаның шеригжизи Сайын Казырык.

Делегейниң 21 харга чедир чемпионадынга 3 дугаар шаңналдыг черни алган, Красноярскының студентизи Кежик Чымба.

Хоочуннар аразынга делегей чемпионадының хөй дакпыр призеру, Кызылдың тудуг техникумунуң директору Радислав Наважап.

Холга шынзылганы албаан делегей чергелиг спорт мастерлери: ССРЭ биле Россия чемпионаттарының 2 дакпыр база делегей чергелиг хөй турнирлерниң тиилекчизи Орлан Монгуш, Россия чемпионадының база хөй делегей чергелиг турнирлерниң призерлары Мерген Санаа, Омак Сюрюн, Белек-оол Күжүгет .

СТУДЕНТИЛЕР ХҮРЕЖИНИҢ САЙЗЫРАЛЫ

Студентилер хүрежиниң адазы, педагогика эртемнериниң кандидады, ССРЭ-ниң хостуг хүрешке спорт мастери Өргелээр Чүвүрекович Ондар. Москвага 2023 чылдың май 26–29 хүннеринде Россияның студентилер лигазының спортчу хүрештерге “Супер финал 22/23” маргылдаазы болуп эрткен. Аңаа ТывКУ-нуң студентилери боттарының килдеринге бежелээ шылгарааш, 1-ги черлерни алгаш, тускай демдектиг Кубоктар-биле шаңнаткаш, “Супер финалдың” тиилекчилери деп атка төлептиг болганнар. Килдер аайы-биле 1-ги черлерни алган студентилер: 61 килге — Седен Кежик (тренерлери, Э.-М.А. Донгак база М.В. Мортуй-оол), 65 килге Кежик Монгуш, 70 килге Чаян Монгуш, 125 килге Тайлун Оюн (3 мөгениң тренери А.А. Самдан), 74 килге Сайын Казырык (тренери Б.В. Бурбучук).

ДЫҢНААРЫ КОШКАК МӨГЕЛЕР

1989 чылда кулааның дыңнаары кошкак өөреникчилер школазынга хостуг хүреш секциязын “Спартак” спортчу ниитилелдиң тренери Николай Хайдан-оол чорудуп эгелээн. Сөөлүнде тренерлер Толбан Самдан, Валерий Оюн, Александр Доржу, Буян Биче-оол олар ажылдааннар. 2007 чылдан эгелеп бо хүнге чедир Россияның алдарлыг тренери Артыш Доржу эки үре-түңнелдиг ажылдап турар. 2014 чылда элээди оолдар аразынга делегейниң бирги чери дээш маргылдаага Артыш Доржунуң өөреникчилери Күдерек Ондар бирги черни, Кирилл Багай-оол үшкү черни алганнар. 2016 чылда аныяктар аразынга делегейниң бирги чери дээш маргылдаага 2 дугаар черни Сонам-Церин Монгуш, 5-ки черни Назын Сат олар чаалап алганнар. 2023 чылдың август айда Уфа хоорайга бир дугаар Сурдлимпий оюннарының (деңнелдиг хевиринге) хүлер медаль эдилекчизи Экер Сат.

ХЕРЭЭЖЕН МӨГЕЛЕРНИҢ ЧЕДИИШКИНИ

Херээжен спортчулар хүрежиниң 1 дугаар белеткел секциязын 1993 чылда Чадаанага Виктор Кара-Сал эгелээн. Ооң өөреникчилеринден Сылдысмаа Делгер-оол, Надежда Ондар эки көргүзүглерге четкеннер. Сөөлүнде 1995 чылда Хандагайтыга Виктор Достай уруглар аразынга секцияны ажыткан. Ооң өөреникчизи Россияның алдарлыг спорт мастери Лориса Ооржактың бедик көргүзүглери мындыг: Россияның, Европаның хөй дакпыр чемпиону, делегей чемпионадынга 2 дакпыр мөңгүн медальдың эдилекчизи, 2004 чылда Грецияның Афины хоорайга Олимпий оюннарынга 5-ки черни чаалап алган.
2023 чылда Европаның 16 харга чедир уруглар аразынга 3 шаңналдыг черни Тана Тюлюш алган.

ХООЧУННАР ХҮРЕЖИНИҢ ШЫЫРАКТАРЫ

Хоочун мастерлер аразынга делегей чемпионадынга 10 чедир эң хөй киришкен мөге Анатолий Кара-Сал. Ол маргылдааларга 4 катап шаңналдыг черже кирген. Дараазында 3 катап шаңналдыг черже Радислав Наважап кирген. ССРЭ-ниң көдээ спортчуларының “Дүжүт” ниитилелиниң чемпиону Станислав Оюн 2008 чылда хоочуннар аразынга делегей чемпионадынга хүлер медальды, а 2009 чылда Турцияга мөңгүн медальды чаалап алган. Үшкү шаңналдыг черлерни 1995 чылда Владимир Күжүгет биле Владимир Монгуш алганнар. Бир дугаар чемпион атты 2010 чылда Биче-оол Буян чаалап алган. 2002 чылда биче буурай чоннар аразынга Делегей кубогунга Владимир Манзырыкчы 2 дугаар, 2003 чылда 1 дугаар черни Буян Биче-оол, 2 дугаар черни Маадыр Монгуш, 3-кү черни Александр Сат алганнар.

АЛДАРЛЫГ ТРЕНЕРЛЕР, ШИИТКЕКЧИЛЕР (СУДЬЯЛАР)

ССРЭ-ниң база Россияның алдарлыг тренерлери хүндүлүг аттарны Валерий Оюн, Чадамба Ооржак болгаш Виктор Достай, Владимир Түлүш, Артыш Доржу оларга аңгы-аңгы чылдарда тывыскан. Шудургу ажылдааш, эки түңнелдерни чедип алган тренерлер: Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчылары Толбан Самдан, Алим Ооржак, Тыва республиканың күш-культура болгаш спорттуң алдарлыг ажылдакчызы база алдарлыг тренери Айдаш Самдан, Тыва Республиканың алдарлыг тренерлери Меңги Санаа, Алибек Хомушку, Артур Делгер-оол, Алексей Шойдуң, Буян Бурбучук.

Хостуг хүрештиң сайзыралынга үлүг-хуузун киирип чоруур делегей чергелиг шииткекчилер Мерген Ооржак, Меңги Санаа, дуржулгалыг секретарь Эртине-Маадыр Донгак оларның киржилгези-биле Тывага 1997 база 2022 чылда Россия чемпионаттары, 2018 чылдан Россияның шериг камгалал сайыды Сергей Шойгунуң Кубогу дээш шериг кезектериниң аразынга Бүгү-россия чергелиг турнир 2023 чылдан тура Делегей чергелиг эртип эгелээни улуг чоргаарал.

Амгы үеде ТР-ниң Хостуг хүреш чөвүлелиниң президентизи Буян Бурбучук база федерацияның бюро кежигүннери хостуг хүрештиң республикага нептереп эгелээнинден бээр 65 чыл ою-биле холбаштыр Тываның чонунга, спорттуң мөгейикчилеринге болгаш ооң хоочуннарынга, тренер башкыларга чедиишкиннерни, аныяк-чалыы мөгелерге хевис кырынга улуг-улуг тиилелгелерни болгаш студент спортчуларга эки өөредилгени күзеп, байыр чедирип тур.

Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
“Шын” №88 2023 чылдың ноябрь 18