Ноябрь 1-де Тыва дыл хүнүнге тураскааткан "Тыва дыл — тыва чоннуң өнчүзү" деп VIII дугаар шуулганны бедик көдүрлүүшкүннүг эрттиргенин демдеглезе чогуур.
Дагдыныкчы болгаш башкы чылында Тыва Республиканың Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязының ажыл-чорудулгазын кысказы-биле таныштырарынче ооң хөй талалыг угланыышкыны болгаш удуртукчузунуң хууда үлегер-чижээ идиг болганын демдеглээйн.
Ассоциацияның удуртукчузу Меңги Нагаан-оолович Ооржак, Туранның ийи дугаар ортумак школазының дээди категорияның тыва дыл, чогаал башкызы. М.Н. Ооржактың сактыышкынындан: "Бүгү-российжи мастер-класс – 2015" деп профессионал мөөрейге киржип тургаш, алтай коллегаларымдан алтай дыл башкыларының ассоциациязы ажылдап турарын билип алганым меңээ солун идеяны боттандырарының эге базымы болган. 2016 чылдың февраль 19-та Национал школа хөгжүдер институтка чаңгыс үзелдиглеримни чыггаш, ассоциацияның эгелекчи хуралын эрттирген мен. Аңаа Тыва Республиканың улустуң башкылары Борбак-оол Иргитович Араптан, Валентина Өдүрековна Төмүр-оол, Роза Салчаковна Кара-оол болгаш Тываның күрүне университединиң профессору, филология эртемнериниң доктору Мира Викторовна Бавуу-Сюрюн олар киришкен.
2016 чылдың март 30-де Тыва Республиканың тыва дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязының тургузукчу хуралынга 170 кижи, уруглар садтарының кижизидикчи башкылары, эге школа башкылары, республиканың болгаш күрүне университединиң тыва дыл болгаш чогаал башкылары, эртем ажылдакчылары, чогаалчылар, культура ажылдакчылары чыылган. Тургузукчу хуралга ассоциацияны тургузарының эргежок чугулазын үндезилээн болгаш ооң сорулгаларын, боттандырар ажыл-чорудулгаларын, кол угланыышкынын тодарадып, ажык бадылаашкынга мени ассоциацияның удуртукчузунга чаңгыс үн-биле бадылаан".
Амгы үеде ассоциациявыс 200 ажыг кежигүннүг, олар эге школа болгаш тыва дыл, чогаал башкылары. Өзүп олурар чаштарны төрээн дылы, улустуң мерген угаанныг аас чогаалы, тыва чогаалдың уран сөзү таварыштыр өөредип, кижизиг мөзү-бүдүшке хевирлээринден аңгыда, ассоциация кежигүннериниң хөй ниити ажылынга идепкейлиг киржилгезиниң бадыткалы дараазында чижектер. Тыва Республиканың улустуң чогаалчызы А.А. Даржайның чевээнге тураскаал тургузарынга киришкен. Улуг башкыларывысты сөөлгү оруунче үдээринге моральдыг, материалдыг дузаны чедирип турар. Мооң чижээнге, улуг методист башкывыс, Тыва Республиканың улустуң башкызы эң чоок, эргим киживис А.К. Ойдан-оолду чидиргеш, амыдыралда бергени херек кырында көргенивисти демдеглээр-дир мен. Якутияга болган улуг өртке когараан өг-бүлелерге 40 муң рубль ажыг акша дузаламчыны шилчиткен. "Кызыл кош" акцияга киржип, аъш-чемни, чылыг уктар, хол-хаптарны саткаш, тускай шериг операцияда киржип турар чаңгыс чер чурттугларывысче чоруткан. "Солдатка чагаа" деп акцияга киржип, ТШО-да шериглеривисче республиканың бүгү школаларының өөреникчилери чылыг сеткил сиңген чагааларны доктаамал бижип турар. Москва хоорайга янзы-бүрү мөөрейлерге киришкен башкыларывыска боттуг дузаны чедирген бис. Тыва Республиканың Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязының кежигүннери хөй-ниити организациялар, Национал школа хөгжүдер институттуң ажылдакчылары, Тываның күрүне университединиң филология факультединиң башкылары-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар.
Бо чылгы "Тыва дыл — тыва чоннуң өнчүзү" деп шуулганның онзагай чараш кезээ — хоочун болгаш хөй чылдар дургузунда үре-түңнелдиг ажылдаан башкыларга "Тыва дыл болгаш чогаалдың тергиин башкызы" деп хөрек демдээ, шынзылганы тывысканы.
Тыва Республиканың Тыва дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязының удуртукчузу Меңги Нагаан-ооловичиниң эш-өөрүнге кижизиг хамаарылгалыы, бөдүүн башкы кижиниң чымыштыг ажыл-ижинге улуг үнелелди берип, хей-аът кииргени бистиң артывыста ёзулуг билдилиг удуртукчу барының бадыткалы. Тыва дылывыстың бурунгаар хөгжүлдезинге идиглиг болур "Билиглер аптаразы" деп төлевилелди Меңги Нагаан-оолович амгы үеде бижип эгелээн. Төлевилелдиң кол сорулгазы — янзы-бүрү оюннар дузазы-биле уругларның сөс курлавырын байыдары, дыл-домаан сайзырадыры, төөгүлүг болуушкуннар дугайында билиглер-биле өөреникчилерни чепсеглээри, Тываның база Россияның дугайында этнографтыг, географтыг билиглерин делгемчидери.
Аныяк удуртукчувуска солун төлевилелин чедиишкинниг боттандырарын, ам-даа бурунгаар сайзыралды сеткилимден күзедим.
С.К. ТАДАР-ООЛ,
ТР-ниң тыва дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязының кежигүнү, республиканың Р.Д. Кенденбиль атттыг уран чүүл школа-интернадының тыва дыл, чогаал башкызы.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” № 86 2023 чылдың ноябрь 11