| Сергей Есенинниң 130 хары |
Школага өөренип чораан элээди оол шаамда бир-ле катап радиога Сергей Есенин деп орус шүлүкчүнүң шүлүктерин номчаанын душ бооп дыңнааш, дыка сонуургаан мен. Ол номчулганы бо-ла сактыр апарган мен, кулактарымга дыңналып кээр-даа ышкаш.
1961 чылда 10-гу классчы мен. Өскен-төрээн чуртум Бай-Тайганың төвү Тээли суурнуң ном саңындан Сергей Есенинниң номун тыпкаш, сонуургап номчаан мен. Дылы нарын хире шүлүктерниң бирээзи
Зеленая причёска,
Девическая грудь,
О тонкая берёзка,
Что загляделась в пруд?
деп эгелээнин дыка чарашсынган мен. «Песнь о собаке», «Письмо матери» деп шүлүктер база сеткилимге дегген. Орус дыл болгаш чогаал башкылары биске Есенин деп шүлүкчүнүң дугайын чугаалаваан, ооң шүлүктерин номчуваан – школага орус литературага өөредилге программазынга кирбейн турду ыйнаан.
Школа соонда Челябинск хоорайда институтка өөрени бергеш, чаңгыс өрээлге кады чурттаан орус эштерим Есенинни, ооң ыры апаргылаан шүлүктерин билир болдулар. Виктор Жабин деп эжим Есенинниң «Выткался на озере алый свет зари…» деп шүлүүн ырлаарынга аажок ынак. Бирги курска турувуста, өрээливиске телевизор турбаан, радио дамчыдылгаларын сонуургаар бис. Ылаңгыя Есенинниң «Не жалею, не зову, не плачу…», «Отговорила роща золотая…», «Над окошком месяц. Под окошком ветер…», «Сыпь, тальянка, звонко, сыпь, тальянка, смело…» деп шүлүктерин ниити ыры күүседирин магадап дыңнаар бис. Есенинни сонуургаарым ынчаар эгелээн.
Онгу класска өңнүктежи бергеним аныяк башкы биле мээң аравыста харылзаа кырыгыже чедир үзүлбээн. Тывага мээң аалымга ол башкы каш-даа келгилээн. Рязань чурттуг Василий Сбродов чаңгыс чер чурттуу шүлүкчүнүң сөзүнге ырларны ырлап, «Херээженге чагаа» деп ооң узун шүлүүн шээжи-биле номчуп чорду.
Бодап олурарымга, бо 2025 чылды Сергей Есенинниң чылы деп болур. Чүге дээрге октябрь 3 — ооң төрүттүнге-ле 130 хары, а декабрь 28 — чок болганындан 100 чылы.
Сергей Есенинниң уян хөөннүг, кижиниң сагыш-сеткилин уярадыптар шүлүктериниң аразындан “Руки милой — пара лебедей...”, “Выткался на озере алый свет зари...» деп шүлүктерин тыва дылче очулдурарын оралдаштым.
Эргимимниң ийи холу — эжеш куулар
Бажымның дүктеринде эшти берди.
Делегейде улустарның шуптузу-ла
Катап-катап ынакшылды алгап ырлаар.
Талыгырга ынакшылды ырлап чордум,
База катап сарынналга алзы бердим.
Эргеледиг өттүр сиңген чараш ыры
Эът-ханым ханызындан куттула-дыр.
Дүлгээзинниг ынакшылым төндүр,
Хүлдендир, хуюкталдыр өрттензе,
Тегеранның айы безин кажан-даа
Сеткилимни оожургадып шыдавас.
Салым-чолум кандыг боору билдинмес:
Шагимниң чассыдарынга эстир мен бе,
Кыңгырадыр ырлаарымны сактып,
Кырыгыже хинчектенип чоруур бе?
Хөөкүй мээң, ырларымның дугайында
Хөөрежип чугаалашкаш, мынча деңер:
Эргелендир, уярадыр ырлап каар ийик,
Эжеш куштар куулар аңаа шаптык болду.
* * *
Хөлдүң кырынга кызыл хаяа хээленди.
Дөргүнде кара-куштар ыыткыр ыглашты.
Сыгырга-даа коңгулунда сыыладыр ыглаңнады.
Сеткил-хөңнү өөрүнчүг чүгле мен-не ыглавас мен.
Шала кежээ сарааттарга чедип кээриң билир мен,
Чаа кепкен хөпээннерге саадапкаш, хөөрежир бис.
Сени эргеледип ошкап, чечекти дег ууштаар мен,
Сербээдээже өөрээнде, хоп-чиптен сезиниг чок.
Чассыттыра берген бодуң чавагаңны ап кааптар сен,
Чалынныг куспаавыстан даңгаар эртен салдынчыр бис.
Кара-куштар дөргүнүнге ыглаңайнып тургайлар-ла.
Кызыл хаяа чалынында ылап хөглүг сарыннал бар.
Салчак СОДУНАМ.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №39 2025 чылдың октябрь 9