Ноябрь 6 – Тываның энергетика адырынга төөгүлүг хүн кылдыр демдеглеттинип артар. Чүге дээрге ол хүн Тываның кол энергетика дээрбээнге хамааржыр Каа-Хем суурда Кызылская аттыг 220 кВт, Туранда 220 кВт, Хакасияның девискээринде Саян-Шушенск ГЭС-тен Тываже шөйген электри шугумунга хамааржыр Означенное аттыг 500 кВт күштүг подстанция – бо үш подстанцияны хары угда ажыглалче киирген байырлыг хемчег болган.
Ол хемчегниң байырлыг ёзулалы Каа-Хем суурда Кызылская аттыг подстанцияга эрткен. Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг, “Россети” ПАО-нуң Чиңгине директору Андрей Рюмин киришкен. Бо төөгүлүг болуушкунну республиканың энергетика адырының 100 чыл оюнга тураскаадып эрттиргени онзагай.
Чаарттынган объектилер Тываның төп болгаш чөөн чүк талазында кожууннарының чырык хандырылгазын немей күштелдиреринден аңгыда, ниити хөгжүлдезинге дыка улуг ужур-дузалыг болуру билдингир.
“Бөгүн бис республиканың энергетиктиг айыыл чок байдалын быжыглаары-биле кончуг чугула базымны кылып турарывыс бо. Подстанцияларны катап эде тургусканы – үлетпүр дериг-херекселин чүгле чаартып кылганы эвес-тир. Ол дээрге Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезинге он-он чылдар бурунгаар идегелдиг үндезинни тургусканы болур. Бо чаарттынган инфраструктура регионнуң арга-шинээн ажыдып, улуг хемчээлдиг инвестициялыг төлевилелдер боттандырар арганы бербишаан, чоннуң амыдырал-чуртталгазының шынарын экижидеринге дузалыг дээрзинге бүзүрээр мен.
Бо улуг ажылды боттандырарынга Россияның Президентизи Владимир Путинниң, федералдыг Чазактың, “Россети” федералдыг компания четкизиниң деткимчези улуг рольду ойнаан. Энергия хандырылгазының бо улуг объектилерин катап эде кылган ажыл дээрге Тыва Республиканың Үлетпүр болгаш социал адырда инвестициялыг төлевилелдерниң энергия-биле хандырылгазының комплекстиг планының бир кезээ болуп турар. Ол Комплекстиг планны Россияның Чазаанга бадылаткан” – деп, ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг чугаалаан.
“Тыва шалыпкын хөгжүлдезин көргүзүп турар. Мында чурттаар оран-сава идепкейлиг туттунуп, чаа бүдүрүлгелер ажыттынып, туризм хөгжүп турар-дыр. Ол бүгү айтырыгларны шиитпирлээринге идегелдиг энергия хандырылгазы чугула. Ынчангаш регионнуң четкилиг инфраструктуразының хөгжүлдезинче онза кичээнгейни угландырып турарывыс бо. Тываның девискээринге бо ажылды чорударынга РФ-тиң Чазааның бадылааны Үлетпүр болгаш социал адырда инвестициялыг төлевилелдерниң энергия-биле хандырылгазының комплекстиг планы үндезин болуп турар” – деп, Андрей Рюмин демдеглээн.
220 кВт күштүг «Кызылская» подстанцияны катап эде тургусканының соонда, ооң күжү 330 МВА четкен. Кызылдың агломерациязының болгаш Каа-Хемниң хөмүр уургайының бүзүрелдиг чырык-биле хандырылгазы оон-даа күштүг болуп, аңаа немей ам-даа чаа хереглекчилерни кожар арга тургустунган.
220 кВт күштүг «Туран» подстанцияны барык катап чаартып туткан деп болур. Объектиде чуртка бүдүрген чаа үениң бүдүрүлге дериг-херекселдерин болгаш чурагайлыг комплекстерни салган. Ол дээрге объектиниң бодунга албан-биле чедип турбайн, ырактан-на хайгаарап, удуртуп, ажылдадыр арга тургустунган-дыр.
Үш дугаары — 500 кВт күштүг «Означенное» подстанция Хакас Республиканың девискээринде турар. Эде чаартып тургускан соонда, ооң күжү 1,5 катап улгаткан – 2,4 муң МВА четкен. Ооң ачызында ам Саян-Шушенск ГЭС-тен Тываже электри хандырылгазын оон-даа күштелдирер аргалыг болуп турар.
Үстүнде айтыткан Комплекстиг план ёзугаар ажыл ам-даа уламчылаар дээрзин Андрей Рюмин демдеглээн. 2026 чылда 220 кВт күштүг «Шушенская-опорная – Туран» подстанцияны тургузары планнаттынып турар. Ол подстанция Тыва биле Хакасияның энергетика хандырылгазының харылзаазын быжыктырар. Оон аңгыда Тываның чөөн талазынче “Турандан” Ак-Суг деп черге чедир электри шугумунуң тудуун компания доозар дээнин база дыңнаткан. Амдыызында ында Чаңгыс аай национал электри четкизи чок үеде ол төлевилелдиң ачызында ук девискээрге төпчүткен электри хандырылгазын берип эгелээр дугайында Андрей Рюмин демдеглээн.
Амгы үеде электри хандырылгазының талазы-биле Кызыл хоорайны долгандыр чамдык микрорайоннарда, чижээ, дачалар девискээри болгаш Вавилин ээтпээнде айтырыг нарын болуп турарын чон билир. Ол дугайында Владислав Ховалыгдан журналистер айтырарга, ол мынчаар харыылаан:
- Ындыг нарын айтырыг барын билир бис. Бо хүнде ол девискээрлерниң электри хандырылгазын харыылап турар объектилерге, шынап-ла, күш четтинмейн турар. Тываэнерго Сибирь-биле деңге ол айтырыгны шиитпирлээр дээш чаартылгалыг ажылдарны планнап турар бис. Бо эртен Андрей Валерьевич-биле ол ажылдарны чогударынга акшаландырыышкынны кайыын алырының дугайында чугааны кылдывыс. Чоокку үеде кады ажылдажылганың керээзин чарып, ажылды чорудуп эгелей бээр бис дээрзинге бүзүрээр мен.
Сорунза МОНГУШ.
Чуруктарны Ада Тюлюш тырттырган база ТР-ниң Чазааның парлалга албанындан алган.