Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурундан Чүлдүмнерниң хөй ажы-төлдүг өг-бүлези беш тонна халас хөмүрнү алыр аас-кежиктиг болган. Кожууннуң чагырга чериниң организастааны “Бажыңче чылыг” деп акциязының ачызында ол бүгү боттанган. Ооң акция эрттиришкен эжи “Тываның даг-руда компаниязы” КХН болган.
Календарь ёзугаар, даштын час дүжүпкен-даа болза, кыш бодунуң дүжүлгезинден бадыксавайн, чоруксавайн, бар шаа-биле удурланып турарын эскерип болур. Хүндүс харын агаар хөлчок чылып, часкы хүн чылыг херелдери-биле үлежип, эрээн харның шулураажы кулакка тааланчыг дыңналып кээр. Ынчалзажок дүнелерде термометрниң согунчугажы казыыр он градус чедир чавызап бада берип, соок кыштың тыныжы катап дидиредир хаара бээр. Ынчап кээрге, Тываның чурттакчыларынга хөмүр-даш черле херек апаар.
Чүлдүмнерниң өг-бүлезинде беш кижи бар – авазы, ачазы болгаш үш ажы-төлү. Улуг уруу Аюрзана эр дуңмаларының кижизидилгезинге дузалажыр дээш, Кызылдан ада-иезиниң бажыңында көжүп келген:
– Мээң ада-иемниң түр када ажыл чок болганы-биле, Кызылдан көжүп келгеш, тус черниң школазынга социал педагог болуп ажылдай бердим. “Бажыңче чылыг” деп төлевилелдиң дугайында социал четкилерден билип алган мен. Кышкы айларның эгезинде Кызыл кожууннуң чагырга чериниң албан езу арынындан чагырга чериниң мындыг мөөрейни эрттирип турарын билип алгаш, аңаа киржир деп шиитпирлеп алган бис. Чаа чыл бүдүүзүнде хеймер эр дуңмавыстың шүлүк номчуп турар видеозун тырттыргаш, боттарывыс арынывыска салып каан бис. Шала сөөлзүредир чогаадылгалар шилилгезин чорутканының соонда, бистиң өг-бүле мөөрейниң дөрт тиилекчизиниң бирээзи болган. Бистиң кожуунда мындыг чергелиг акцияларны эрттирип турары эки-дир. Кызыл кожууннуң чагырга черинге база Тываның даг-руда компаниязының удуртулгазынга халас хөмүрнү дүжүрүп бергени дээш өөрүп четтирип тур бис. Ол бисти, бистиң оран-сававысты чылыдып, чунар-бажыңывысты одап, амыдыралывысты чылыг, чырык болдурган. Бистиң өг-бүлевиске ол дыка чугула чүүл-дүр – деп, Аюрзана Чүлдүм өөрүшкүзү-биле үлешти.
Бодунуң ээлчээнде Кызыл кожууннуң чагырга чериниң социал политика талазы-биле консультантызы Аяна Сүдер-оол ук акцияның кожуунда чаңгыс эвес удаа эртип турарын дыңнаткан. Ам моон соңгаар харын-даа чылдың эртер акция апаар дээрзинге чагырга чери идегеп турар:
– Акцияның партнёрларының бирээзи – Тываның даг-руда компаниязы. Бо мөөрейниң тиилекчилери чаңгыс эвес. Чүлдүмнерден аңгыда, Каа-Хем болгаш Черби суурлардан өг-бүлелер төлевилелдиң тиилекчилери болганнар. Олар база боттарының беш тонназын алганнар. Сайгарлыкчылар база хөмүр-дашка чединмейн турар өг-бүлелерге идепкейлиг дузалажып, чүгле материалдыг эвес, а сеткил-хөңнүнүң чылыы-биле үлежип турары өөрүнчүг. Ол дээрге анаа-ла бир каас-коя сөс-домак эвес, а амыдыралдың шыны-дыр. Ындыг эриг сеткилдиг, чаңгыс чер-чурттугларынга шын-на сеткили-биле дузалажыксап чоруур кижилерниң бары өөрүнчүг-дүр – деп, Аяна Сүдер-оол чугаалады.
Тываның даг-руда компаниязынга, Ен+ бөлүктүң өске бүдүрүлгелери-биле бир дөмей, ажылдап турары регионнуң чурттакчыларынга хамаарыштыр мындыг кичээнгей салыышкыны, компанияның социал политиказының чүгле кезик-чамдыызы-дыр. Оон өске ачы-дуза чедирип турар деткимче төлевилелдери эвээш эвес. Ооң кол принциптерин компанияның үндезилекчизи Олег Дерипаска барымдаа болдурган. Бир эвес эрткен чылдарда Тываның хөй ажы-төлдүг өг-бүлелеринге компанияның үндүрүп берип турары халас хөмүр-даштың хемчээли бир тонна турган болза, чаа одалга сезонунда компания ук сан-чурагайны он катап өстүрер сорулгалыг. А ол дээрге барык бир муң беш чүс өг-бүле-биле чылыгны үлежири-дир.
“Тываның даг-руда компаниязы” КХН-ниң чиңгине директору Валерий Куликов деткимче хереглеттинип турар кижилерге көргүстүнүп турар дузаның дугайында мынчаар чугаалап турар:
– 2021 чылдың декабрьда Тываның даг-руда компаниязы биле ТР-ниң Чазааның аразында чардынган дугуржулга ёзугаар хөмүр-даш компаниязы республиканың чурттакчыларынга 21 сая рубль түңге хөмүр-дашты үндүрүп бээриниң талазы-биле хүлээлгелерни бодунга алган. Бо акция чаңгыс удааның эвес, а республиканың чединмес өг-бүлелеринге доктаамал деткимче-дир. Чыл санында хөмүр-даш садып алыр шинээ чок, бергедежип турар өг-бүлелерге хөмүрнү берип турар бис. Бистиң черлерге одаар чүүл барык бүдүн чылдың дургузунда херек. Кыжывыс соок, чазын безин, чамдыкта хөлчок соой бээр болгай.
Кирилл САМОХВАЛОВ.
Николай ИВАНОВТУҢ чуруктары.