Шеригниң дээди өөредилге черлеринче дужаап кириксеп турарларга
Шеригниң дээди өөредилге черлеринче документилер хүлээп алыышкынынга чедир барык үш ай арткан. Эрткен чылын чаңгыс аай күрүне шылгалдазының (ЕГЭ), күш-дамыр белеткелиниң болгаш профессионал шилилгениң түңнелдери-биле Тывадан 38 оол, 4 уруг шеригниң дээди болгаш ортумак 17 өөредилге черлериниң курсантылары болганнар.
Школачы чылдарындан тура кандыг элээди кижи ужудукчунуң азы танкистиң идик-хевин сагыжында бодунга хемчээвейн чораан деп. Амгы үеде шериг эртем чүден артык хереглелдиг. Бо хүннерде 35 российжи шериг өөредилге чери 276 мергежилге курсантыларны белеткеп турар. Ындыг өөредилге черлери харыысалгалыг, соругдаанынче чүткүлдүг, кадык мага-боттуг болгаш быжыг тура-соруктуг оолдар, кыстарны манап турар. Шеригниң дээди өөредилге черлеринче кирип алыры оюнчук эвес бол, болдуна бээр чүүл-дүр. Амдан эгелеп шылгалдаларга күжениишкинниг белеткенип, күш-дамыр сайзыралын чорудуп эгелеңер.
Дужаап кирип алыры-биле, дараазында хөделиишкиннерни – базым бүрүзүнүң инструкциязын силерге сүмеледивис.
1-ги базым.
Шеригниң кандыг дээди өөредилге черинче
кирип алыр деп
турарын тодарадыр
Угланыышкынны шилип ап, Россия Федерациязының Камгалал яамызының www.mil.ru деп сайтызында силерге тааржыр институтту тып ап болур силер.
«Хамааты дээди өөредилге черинде эртем» деп кезекте (www.vuz.mil.ru) дээди болгаш ортумак өөредилге черлериниң картазы бар, ынаар киргеш, чогуур хоорайны тып алгаш, картаны таварыштыр өөредилге чериниң сайтызынче кире бээр.
Өөредилге албан черлериниң сайт бүрүзүнде “Дужаап кирип турарларга” (абитуриентилерге) деп эге бар болур. Ында 2022 чылда өөредилге черинче дужаап кирериниң дүрүмнерин болгаш кирериниң шылгалдаларының даңзызын бирден бирээ чокка тайылбырлап бижээн. Ол-ла сайтыдан дужаап кирип болур олуттарның сан-чурагайларын база дужаап кире берип болурунга чугула херек баллдарның чижек хемчээлин тып ап болур.
2-ги базым.
Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын (ЕГЭ) дужаар
Албан негеттинип турар болгаш дузалал кылдыр шилиттинер эртемнерге шылгалдаларны ыяап-ла дужаар апаар силер. Камгалал яамызының өөредилге черлериниң хөй нуруузу орус дылга, математикага, физикага болгаш ниитилел эртеминге шылгалдаларны негеп турар болур.
Чижээлээрге, Россияның Камгалал яамызының Дээди университединде 2021 чылда баллдарның эң эвээш саннарынга негелделерни парлаан.
«Национал айыыл чок чоруктуң эрге-хоойлу хандырылгазы» деп мергежилге хүлээп алырының мөөрейинге киржир дизе, орус дылга 50 балл, төөгүге 48 база ниитилел эртеминге 50 балл эргежок херек. «Шериг журналистикаже» дужаап турарлар орус дыл болгаш литературага 40 баллдан, төөгүге 35 баллдан эвээш эвес көргүзүглерни шылгалдаларда көргүзер ужурлуг. «Шериг үрер хөгжүм оркестрлерин дирижёрлаары” деп мергежилче дужаап кирип турарлар орус дылга, орус литературага база төөгүге 40 баллдан эвээш эвести көргүзер ужурлуг, оон аңгыда, профессионал болгаш чогаадылга угланыышкынныг ийи немелде шылгалданы дужаар. «Шериг-политиктиг ажыл» деп мергежилче дужаап кирип турарлар болза, ниитилел эртеминге – 45, орус дылга – 40, төөгүге – 35 баллдыг болур ужурлуг.
Чижээ, С.М. Киров аттыг шериг-медицина академиязынче дужаап кирип турарлар химияга (адыр аайы-биле эртем) – 50, биологияга – 50 база орус дылга 50 баллды көргүзер ужурлуглар...
3-кү базым.
Белеткенип эгелээр
Чаңгыс аай күрүне шылгалдаларындан аңгыда, күш-дамыр белеткелинге иштики шылгалданы база ыяап-ла эрттирер. Ол дараазында нормативтерден тургустунган болур.
Оолдарга:
• 100 м маңнаары (11,8 секунда дээш 100 балл);
• 3 км маңнаары (10,30 секунда дээш 100 балл);
• турникке тырттынары (30 катап тырттынганы дээш 100 балл);
• 100 м эштири (чүгле чамдык өөредилге черлеринде).
Уругларга:
• 100 м маңнаары (14,8 секунда дээш 100 балл);
• 1 км маңнаары (3,40 секунда дээш 100 балл);
• белден тура бурунгаар доңгаяры (55 катап доңгайганы дээш 100 балл);
Шеригниң дээди өөредилге черлеринче кирериниң статистиктиг сан-чурагайы чүнү көргүзүп турарыл дээрге, дужаап кирип турар кижиниң чаңгыс аай күрүне шылгалдазында баллдары чеже-даа бедик бол, дужаап кирип турарларга күш-дамыр белеткели негелделерге дүүшпес болгулаар. Чижээлээрге, физикага 45 баллдыг-даа болза, турникке 10 катап безин тырттынып шыдавас боор. Ындыг болганда, күш-культурага белеткелди январьдан-на эгелээни дээре. Күш-дамыр сайзыралы база эки белеткел чокта шылгалдалар эртип алыры берге-ле!
4-кү базым.
Баш бурунгааргы шилилгени эртип алыр
Шилилгени эртерде, чурттап турар чериниң аайы-биле шериг комиссариадынга апрель 20-ден орайтаваанда документилерни дужаар. Бир эвес күрүне чажыды-биле холбашкан негелделерлиг институтче дужаап турар болзуңарза, апрель 1-ден орайтавас. Билдириишкинге бодуңарның дугайыңарда кол медээ-дыңнадыгларны, дужаап кирер деп турар институдуңарны база мергежилиңерни айтып калыңар.
Билдириишкинге дараазында документилерни кожар:
• төрүттүнгениниң дугайында херечилелдиң азы кижини шынзыдып турар өске документиниң, хамааты эрге-байдалын көргүскениниң хоолгалары;
• допчу намдары;
• ажылдап, өөренип азы албан хаап турары черинден характеристика;
• эртеминиң дугайында күрүнениң үлегер-майыының документизиниң хоолгазы;
• 4,5 x 6 см хемчээлдиг, бөрт чокка тырттырган үш фото-чурук
• дээди болгаш ортумак профессионал өөредилге черлериниң студентилеринге – өөренип азы өөренип турганының үе кезиндээниң дугайында шынзылга.
Билдириишкинге эргежок чугула айтыр чүүлдер:
• фамилиязы, ады, адазының ады (бар болза);
• төрүттүнген чылы, айы, хүнү;
• хамааты эрге-байдалының дугайында медээ-дыңнадыг;
• кижини шынзыдып турар документиниң реквизиттери (ооң иштинде ону кажан база кым тывысканыл деп медээни айтыр);
• эртеминиң дугайында база ону бадыткап турар доктааткан үлегер-майыктың документизиниң дугайында медээ-дыңнадыг;
• почта адрези база (азы) электроннуг адрес (дужаап кирип турар кижиниң күзээни ёзугаар);
• шеригниң дээди өөредилге чериниң ады;
• чедип алыр деп турар мергежилиниң ады;
• дужаап кирип турар кижиде онза эргелерниң бар-чогунуң дугайында медээ-дыңнадыг (онза эргелер барда – ындыг эргелерни бадыткаан документиниң дугайында медээ-дыңнадыгны айтыр);
• чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының дужаалдазының база ооң түңнелдериниң дугайында медээ-дыңнадыг (хуусаазы күштүг болуп турар элээн каш чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының түңнелдери барда, кандыг шылгалдаларның түңнелдерин кандыг ниити билиг эртемнеринге ажыглап болурун айтыр);
• дужаап кирип турар кижиде амы-хууда чедип алыышкыннарның бар азы чогунуң дугайында медээ-дыңнадыглар (барда – ооң дугайында медээ-дыңнадыгларны айтыр).
Шеригниң дээди өөредилге черинге өөренип болурун тодарадырда, чурттап турар чериниң аайы-биле шериг комиссариадынга эмчи шинчилгезин база профессионал психологтуг шилилгени эртер.
Май 20-ге чедир дээди шериг-өөредилге черлеринче киирген документилерни, эмчи шинчилгезиниң картазын база профессионал психологтуг шилилгениң картазын чорудар.
Ортумак профессионал өөредилге программазының талазы-биле хүлээп алыышкынны ниити үндезинге барымдаалап чорудар: чаңгыс аай күрүне шылгалдаларын барымдаалавас, ынчалза-даа дөмей-ле 11 класс доосканының соонда хүлээп алыр.
Шеригниң дээди өөредилге черинге кордакчының амы-хууда херээн ажыдар, аңаа кирген документилерни шыгжаар.
Өөредилге чериниң хүлээп алыр комиссиязы өөренип кирер деп турар кордакчының киирген документилерин сайгарып көргеш, шилиттинген кандидаттарның бадылаан негелделерге дүгжүп азы дүүшпейн турарының, профессионал шилилге эртип болурунуң азы болбазының дугайында шиитпирни хүлээп алыр.
Хүлээп алыр комиссияның үндүрген шиитпиринге үндезилеп, шериг албаны эртпээн кордакчыларның аразындан профессионал шилилге эртип болур деп шиитпирни алган хамаатыларны Россия Федерациязының субъектилериниң шериг комиссариаттары профессионал шилилге эртери-биле өөредилге черлеринче чорудар.
Шеригниң дээди өөредилге черлери кордакчыларның профессионал шилилгезин июль 1-ден 30-ге чедир чорудар. Ол бодунче элээн каш чадаларны хаара тудуп турар:
• кордакчының кадыкшылының байдалын тодарадыры;
• психологтуг тест чорудары, аңаа үндезилеп, кадыкшылдың социал-психиктиг байдалын шинчиир;
• кирериниң шылгалдалары, оларже ниити билиг белеткелинге шылгалдаларга алган демдектери, күш-культурага нормативтер дужаалдазы болгаш профессионал база чогаадылга шылгалдаларының эрттирилгези (чамдык мергежилдерге) кирип турар.
Дээди өөредилге черинге келгеш, паспортту, шериг билетти, аттестаттың болгаш онза эргелерни база амы-хууда чедип алыышкыннарны бадыткаан документилерниң бодун көргүзер силер.
Профессионал шилилгениң түңнелдери-биле кирип алыышкын конкурузун чорудар. Онза эргелиг кордакчылар кымны-даа мурнай эртер, артканнары бүгү шылгалдаларга алган баллдарының аайы-биле хувааттынар.
2021 чылда эпидемиологтуг байдалдың нарыыдааны-биле, Россияның Камгалал яамызының дээди өөредилге черлеринче хүлээп алыышкынны дужаап кирип турарларның регионунда чурттап турар чериниң аайы-биле чорудуп турган. 2022 чылда хүлээп алыышкынның кандыг янзылыг эртери бо чылдың апрель айда билдинер.
Шеригниң дээди өөредилге черинче кирип алырының ажык-дүжүү
Шеригниң дээди өөредилге черинде өөредилге чорудулгазы хамааты өөредилге черлеринден ылгалдыг. Силерни кадыг-шириин сагылга-чурум, казармага чуртталга база мага-боттуң аар күжениишкиннери манап турар. Лекциялардан база практиктиг кичээлдерден аңгыда, чыскаал, от база тактиктиг белеткелди эртер.
Өөренип доосканыңар соонда, дээди эртем дугайында диплом-биле кады шериг билетти алыр силер.
Прапорщик база лейтенант эргелиг аныяк специалистерге ажылды магадылаар, (хамааты дээди өөредилге черлериниң доозукчуларынга ажыл-иш тыптынары бир-ле чидиг айтырыг-ла болгай). 20 чыл шериг албанының соонда пенсияже үнер, а албан хаап, чурттап турар черинге 20 тонна чедир эт-хөреңгини халас чедирип-дажыглаар эргелиг, чурттаар оран-сава алырынга чиигелделерлиг, бедик шалыңныг дээш оон-даа өске.
Ынчап келирге, Төрээн чуртка бараан болуру алдар-хүндүткелдиг-даа, акша-шалың, социал байдал талазы-биле ажык-дүжүктүг-даа. Шилилге чүгле силерниң бодуңардан хамааржыр!
Кайыын немелде медээ ап болурул?
Россия Федерациязының Камгалал яамызының дээди өөредилге черлеринче дужаап кирер айтырыглар талазы-биле:
• шериг учедунга тургустунуп алган чериниң шериг комиссариаттары;
• уругларга: киир бижиткен чериниң аайы-биле шериг комиссариаттары;
• Тыва Республиканың шериг комиссариадының хамаатыларны шериг албанынга белеткээр салбыры – 8 (394-22) 2-73-98, Кызыл хоорайның шериг комиссариадынга 8 (394-22) 2-74-12 (хоорайның чурттакчылары).
Чурукту интернет четкизинден алган