Ширшин үезиниң шинчизи

1961 чылда Тес-Хемде Ленин аттыг колхозтуң кол агроному турумда, “Тувинская правдадан” журналист Анна Тока чедип келди. Колхоз даргазы Биче-оол Чооду ол хүн чаңгыс-ла машиназы-биле Кызыл кирген. Журналисти Достак-оолдуң мотоциклинге ушкарып алгаш, сигенчилерни кезээш, тараажылар турлаанга караңгыда келдивис. Аңаа мотоциклди каапкаш, улаштыр “Беларусь” кабиназынга Анна Токаны олуртуп алгаш, Самагалдайның аалчылар бажыңынга чедирдим. Машина чок үениң баажызы бо.

1965 чылда “Тываның аныяктарынга” ажылдай бергенимде, редакция чаа “УАЗиктиг” апарган. 1970–1980 чылдарда чүү-даа чок черлерде Ак-Довурак хоорай, Хову-Аксы суур, үнелиг үлетпүрлер дээш-ле чажыртынмас чаартылгалар бар апарган. Шагаан-Арыг хоорай безин чаа черже көжүртүне берди. Партия мени ынаар чорудуптарга, чартык чыл дургузунда чаа редакцияның база чаа типографияның оран-савазын, чурттаар бажыңнарын, саазын кезер цехти, хөмүр-даш одаар котельнаяны, гаражты тудуп доозуптувус. Ындыг чай чок хиревисте 3 “Уралга” Абакандан бээр типография станоктарын, коргулчун эзилдирер цехти, өске-даа дериг-херекселди эккеп четтигиптивис. Партияның айтыышкыны базым санынга боттанып турду. Хавак кырында эмнелгелер, Парлалга бажыңы, театр, Чазак бажыңы, Каа-Хем суур, 4, 5, 6, 7 дугаар школалар соңгаартан келген тудугжуларның ажылы-дыр.
1977 чылда бир муң машина Саян артындан чаңгыс хүн келди.

Колхозтарга үлээнинден арткан 200 машина “Дикая дивизия” деп аттыг АТБ болган. Обком бир “фургонну” “Улуг-Хем” солуннуң редакциязынга берген. Каш-ла хонганда, Волганың автозаводунче журналист Кодур-оол Оюнну, үжүк кудар коргулчун эзилдирикчизи Кыргыс Одай-оолду, чолаачы Гриша Бүлчүңнү чорудуптарымга, “Жигули” машинаны оон бээр беш хонук иштинде Шагаан-Арыгга эккелдилер. Үш машина-биле эрги база чаа Шагаан-Арыгларның аразынга хүнде каш-даа катап халдыр. Мындыг солун үени Григорий Чоодуевич 90 харлап турда сагынмас аргам чок.

Саян сыннарының мурнунда чыдар Тываның амыдыралын Соңгу Доштуг океанның чанында Кыдыккы Соңгу чүкке деңнештирер дээш, 6–7 чыл черлер кезидим. Канадага, Верхоян сыннарынга чедип, Москвада “Соңгу чүк” эргелелиниң даргазы Михаил Кошелевка база ужураштым. Оон келгеш, Тожу райкүүскомунуң даргазы Долгар Сагаан-оол-биле кады Москва-биле телефоннажып-даа турдувус. Узун хуусаалыг бо ажылым ынчаар ном-даа болду. 1992 чылда мени ТР-ниң күрүне шаңналынга-даа чедирди. Ооң уламындан Борис Ельцин Тывага 1994 чылда келгеш, бисти Кыдыкы Соңгу чүкке деңнештиргени ол. Партия обкомунуң органы турган “Шын” солуннуң журнализи болганымда, мыя мону-даа сактып, чамдык кожууннарывыстың чонунуң акша-шалыңын, өске-даа деткимчезиниң Кыдыкы Соңгу чүкке деңнежи бергенинге өөрүп олур мен. Мындыг шинчи база бистиң үевистии-дир.

Компартия коңчалы бээрге-даа, Ширшин шиин өскертпээн, чону-биле кады чоруп-ла олур. Төөгү эртемнериниң кандидадының дөзү быжыг, чүткүлү күштүг. Тозан харлыг хирезинде дорт көрүжүн кошкатпаан. Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутады Тываның Конституциязының чамдык чүүлдерин Россия Федерациязының хоойлузунга дүүштүреринге көскү үлүүн киирген. “Жизнь продолжается”, “Уттуп болбас” дээр номнарының аттары безин үеге хамааржыр.

Чооду КАРА-КҮСКЕ,
Тываның улустуң чогаалчызы.

“Шын” №63 2024 чылдың август 21