Сүт-Хөл кожууннуң Өөредилге эргелелиниң удуртукчузу Алёна Монгуш-биле кожууннуң өөредилге адырының байдалын сонуургап, башкыларга методиктиг ачы-дуза болгаш күрүне шылгалдаларынга белеткел дугайында чугаалаштывыс.
МЕТОДИКТИГ ДУЗА ЧЕДИРЕР ТӨП
Алёна Григорьевнаның чугаазы-биле, 2023 чылдан тура дагдыныкчы башкыларны 5 аңгы хевирге тургускан: башкы – башкы, башкы – өөреникчи, удуртук- чу – өөреникчи, башкы – сургуул, өөреникчи – өөреникчи. Ооң кол сорулгазы – кожууннуң школаларынче аныяк башкыларны хаара тудары база билигниң шынарын бедидери. Ооң мурнунда “Аныяк башкы” деп регион төлевилелин амгы үеде “Мээң башкым” кылдыр эде адааш, ажылды чорудуп эгелээн.
Ортумак болгаш дээди өөредилге албан черлеринде кожууннуң тускай керээзи-биле өөренип турар сургуулдарны практикалап кээрге, школаларга арттырып алыр угланыышкынны методиктиг төп күштелдирип турар дээрзин ол чугаалаан.
2020–2022 чылдарда “Аныяк башкы” программазының шиңгээткениниң дугайында Алёна Монгуш кысказы-биле таныштырды:
– 2020–2021 өөредилге чылында “Аныяк башкы” төлевилели-биле Кызыл-Тайга школазынга сан болгаш физика башкызы кылдыр ТывКУ-ну чаа дооскан аныяк башкыны Өвүрден чалап алган бис. 2021–2022 чылда Алдан-Маадыр школазында даштыкы дылдар башкызы Ананды Ондарны школага ажылдаар кылдыр төлевирлиг деткимче-биле хаара туткан. 2022–2023 өөредилге чылында Бора-Тайга школазынга чурук башкызын төлевилел дузазы-биле керээ ёзугаар ажылче хүлээп алган.
Олар программаның негелдези ёзугаар 3 чыл дургузунда школага ажылдаар.
Ол ышкаш школаларны башкы кадрлар-биле хандырар сорулгалыг “Көдээ черниң башкызы” федералдыг төлевилелдиң ачызында 2022 чылдан Алдан-Маадыр школазында орус дыл башкызы керээ ёзугаар ажылдап турар. Программа дузазы-биле 2023 чылда Кара-Чыраа школазынга математика башкызын хаара тудары көрдүнген.
Оон ыңай кожууннуң школаларында “Өзүлдениң точкаларын” 7-ни, “Чурагайлыг өөредилге хүрээлеңнерин” 6-ны ажыткан. “Өөредилге” национал төлевилелиниң “Амгы үениң школазы” угланыышкынында “Школа системазын чаартыры” федералдыг программа-биле Алдан-Маадыр школазынга капиталдыг септелгени чорудуп, өөредилге дериг-херекселдери-биле бүрүнү-биле чүмнээн.
Башкыларның профессионал өзүлдезин чорудары-биле, кожууннуң башкылары Россияның Чырыдыышкын академиязының курстарында онлайн хевирге өөренип турар. 2022 чылда 58 башкы билиин бедиткен, бо чылын 15 башкы өөренип турар.
Россия чергелиг информатика, биология, физика эртемнериниң олимпиадаларынга 20 башкы киржип турар. Күзүн бойдус эртеминиң болгаш орус дыл башкылары аңаа киржир.
Россия чергелиг “Мээң тергиин кичээлим” деп профессионал мергежил мөөрейинге, ооң мурнунда чылдарга бодаарга, технология, даштыкы дыл, орус дыл, физика, немелде өөредилге башкызы, эге класс башкылары хөй болгаш идепкейлиг киришкеннер. 9 башкы киришкеш, 5-и тиилээн, 4-ү шаңналдыг черлерни алган. Мөөрейниң республика чадазынга ол башкылар тиилээш, улаштыр Москвага киришкеш база чедиишкинниг болганнар.
КҮРҮНЕ ШЫЛГАЛДАЛАРЫНГА БЕЛЕТКЕЛ
Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын 83 кижи дужаар, оларның аразындан 83-ү – 11-ги классчылар, 14-ү – кежээки өөредилгениң доозукчулары. 9-ку классчылар 178 кижи, оларның 22-зи шылгалдаларны чиигелделиг дужаар.
Күрүне шылгалдаларынга белеткел консультацияларны чурум ёзугаар өөредилге чылының дургузунда эрттирип, ада-иелерге болгаш доозукчуларга тайылбыр ажылдарын чорудуп турар. Кожуун башкыларының эртемнер аайы-биле 9 аңгы каттыжыышкыннары ажылдап турар. Ында ажылында эки түңнелдерлиг, дээди категорияның башкылары болгаш школаларның иштики методиктиг каттыжыышкыннар удуртукчулары кирген. Дыштанылгалар үелеринде сан болгаш орус дыл башкылары школаларже үнүүшкүннерни чорудуп, 9 болгаш 11-ги класстың доозукчуларынга онлайн хевирге-даа консультацияларны эрттирип турар.
Дыштанылгалар, байырлалдар үезинде “Май школазынга” доозукчу класстарга консультациялар болуп турар. Часкы школаның онзагай чүүлү – ТывКУ-нуң баазазынга болгаш ТР-ниң агролицейинге уруглар биология, химия, сан болгаш физика шылгалдаларынга белеткел консультацияларга өөренгеш келген. 2022 чылдан тура агролицей Сүт-Хөл кожууннуң өөредилге болгаш билиг шынарын бедидер талазы-биле харыысалгалыг куратору даалганы хүлээнген. Ооң башкылары дыштанылгалар үезинде кожууннуң өөреникчилерин шылгалдаларга белеткеп турар.
2020–2022 чылдың 9-ку классчылары орус дыл болгаш сан эртеминиң шылгалдазынга өзүлделиг болуп турар. Ол ышкаш олар ниитилел эртеминиң шылгалдазын хөйү-биле шилип турар. 2022 чылда 35 кижи шилээн болза, бо чылын 46 кижи дужаар. Ниити сан-чурагайдан өөреникчилер ниитилел эртеминиң шылгалдазын 50 хуудан ажыр шилип турар.
Сөөлгү чылдарда уруглар физиканың шылгалдазын хөйү-биле дужаап турар апарган. 2021 чылда физиканы 5 кижи шилээн болза, 2022 чылда 15 кижи, бо чылын 13 кижи шилип алган.
11-ги класстың доозукчуларының аразында аттестат албайн турар таварылгалар чылдың-на эвээжеп турар. Чылдан чылче шылгалда түңнели экижип турар. 2023 чылда ийи доозукчу алдын медальче кордап турар. 9-ку классчылардан – 7 кижи.
Орус дылдың күрүне шылгалдазын 2021 чылда Кызыл-Тайга өөреникчизи 97 баллга, 2022 чылда 87 балл чедир эки көргүзүглерлиг уруглар бар.
КҮРҮНЕ ШЫЛГАЛДАЗЫН ДУЖААР ЧЕР
Суг-Аксының школа- зы – күрүне шылгалдаларын эрттирер чер. Ында 11 аудитория бар. 2023 чылда 9-ку классчыларның саны хөй болганы-биле шылгалда дужаар өрээлдер чедишпейн турар. Кара-Чыраа школазынга кадыының байдалы-биле чиигелделиг дужаар уругларга немелде шылгалда дужаар өрээлдерни белеткеп турар. Шылгалданы черле төп черге эрттирер, чаа школаның тудуун шимчедирин, уругларга өөрениринге болгаш шылгалда дужаап алырынга бүгү-ле таарымчалыг байдалдарны тургузарынга идегел улуг.
/ Д. КАРА-САЛ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
"Шын" №28 2023 чылдың апрель 19
Шылгалдаларга белеткел
19 апреля 2023
52