Октябрь 25 – Россияның таможня ажылдакчызының хүнү
Бистиң чуртувус биле өске күрүнелерниң аразында кызыгаарларга Россияның политиктиг болгаш экономиктиг эрге-ажыын камгалап турар албан чери – РФ-тиң каайлы албаны. Каайлы албанының ажылдакчылары Россия биле өске күрүнелерниң кызыгаарларын ажылдыр кижилерниң аргыжарын болгаш үнелиг материалдыг чүүлдерни эрттирерин хынап, ол дээш төлевирлерни күрүне бюджединче киирип, хоруглуг барааннарны чажырып садып эрттирер чорук-биле демисежип келгеннер.
Россияга 1653 чылдың октябрь 25-те Садыглажыышкынның чаңгыс аай уставын үндүрген. Бо хүннү Россияның Каайлы албанының хүнү кылдыр демдеглеп эрттирип турар. Россияның каайлы ажылдакчызының хүнүн бо чылын Тывага октябрь 24-те демдеглеп эгелээн.
Күрүнениң каайлы албанының Кызыл хоорайда постузунуң бажыңы Ровенская биле Калинин кудумчуларның аразында кыска кудумчуда-даа болза, Ровенская кудумчузу бажың 3А деп адрестиг турган. Бо чылдың октябрь 24-те ол адрес Таможня оруу-2 кылдыр өскерилген. Чүге дээрге Россияның таможня хүнүнүң бүдүүзүнде Ровенская биле Калинин кудумчуларның аразында кыска кудумчуга «Таможня оруу» адрести тывыскан. Кызыл хоорайда постузунуң бажыңының ханазынга бо болуушкунга тураскааткан самбыраны аскан. Ук болуушкуннуң байырлыг ёзулалынга каайлы албанының ажылдакчылары болгаш хоочуннары, чалаттырган аалчылар киришкен.
Тывага каайлы албанының оруу нарын болгаш берге болган. Тыва Арат Республикага каайлы албанын 1922 чылда тургускан. Совет Россия-биле кызыгаарга Шивилиг-Кара-Сугга, Тарлагга, Моол-биле кызыгаарга Самагалдайга, Тере-Хөлге болгаш Чадаанага дээш элээн каш черлерге каайлы доскуулдары тургулаан. Тыва Арат Республиканың каайлы албаны 1924–1944 чылдарда Совет Россияның каайлы албанының дүрүмнеринге үндезилээн чурум ёзугаар ажылдап турганнар.
Россияның күрүнениң каайлы албанының 1992 чылдың ноябрь 1-де үндүрген дужаалы ёзугаар Красноярскының Кызыл хоорайда каайлы постузун Тывада каайлы постузу кылдыр эде организастаан. Ол-ла дужаал-биле Хандагайты база Цаган-Тологой каайлы доскуулдарын тургускан. Ооң чылдагааны Тыва Республиканы таварты даштыкы чурттар Моол болгаш Кыдат-биле экономиктиг харылзааларның делгемчээни, садыглажыышкынның хемчээли улгатканы. Тывада каайлы постузунуң начальнигинге арга-дуржулгалыг удуртукчу Иван Сувандиини томуйлаан. Тывада каайлы постузун аңаа ажылдаарынга тааржыр эртем-билиглиг специалистер-биле четчелээр, саң-хөө болгаш ажыл-агый тургузуун организастаар дээш республикага күрүнениң каайлы албанын тургузар ажылды Иван Максимович кыска хуусаа дургузунда чорудуп шыдаан. Тываның көскү күрүне ажылдакчыларының бирээзи Иван Сувандиини тыва каайлы албанының тургузукчузу кылдыр Россияның күрүнениң каайлы албанының удуртулгазы санап турар. 2020 чылда чоруткан эде тургустунуушкуннуң түңнелинде Тыва биле Хакасияның каайлы постуларын Красноярскының каайлы албанынга каттыштырган. Удуртулгазы Красноярскының каайлы албанынга хамааржыр-даа болза, Тываның каайлы ажылдакчылары күрүне кызыгаарынга Россияның эрге-ажыктарын камгалаар талазы-биле албан-хүлээлгезин төлептиг күүседип турарлар.
Дүүн, октябрь 25-те, Россияның каайлы ажылдакчызының хүнүнге тураскааткан байырлыг хурал Кызылда В.Халилов аттыг күрүне филармониязынга болуп эрткен.
Тыва Республиканың Дээди Хуралының Даргазы Каң-оол Даваа каайлы органнарының ажылдакчыларынга оларның профессионал байырлалының хүнү-биле байыр чедирип, ажылынга чедиишкиннерни күзеп, Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле оперативтиг албанының инспектору Саян Лойгуга, каайлы албанының хоочуннары Николай Сатка, Ирина Айтбаевага, Хеймер-оол Демдекке, Борис Оюнга өөрүп четтириишкин бижиктерин тывыскан.
Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның өмүнээзинден каайлы ажылдакчыларынга болгаш хоочуннарынга байырны чедирип, албан-хүлээлгелерин күүседиринге чедиишкиннерни, оларның боттарынга болгаш өг-бүлелеринге аас-кежикти күзээн.
Россияның экономиктиг эрге-ажыктарын камгалаарынга киирген улуг үлүг-хуузу дээш Тыва Республика талазы-биле каайлы албанының начальниги Виталий Петрунинге «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» атты тывыскан. Россияның экономиктиг эрге-ажыктарын камгалаарынга киирген улуг үлүг-хуузу дээш «Хандагайты» каайлы постузунуң начальнигиниң оралакчызы Эртине Ооржакка Тываның Баштыңының өөрүп четтириишкин бижиин тывыскан.
Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле каайлы албанының начальниги Виталий Петрунин Россияның каайлы ажылдакчызының хүнү-биле Тываның каайлы ажылдакчыларынга байырны чедирип, Россияның экономиктиг эрге-ажыктарын камгалаарынга көскү үлүг-хуузун кииргеннерге шаңналдарны тывыскан.
«Хандагайты» каайлы постузунуң башкарыкчы инспектору Радмир Моңгуш, Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле оперативтиг албанның инспектору Белек Чооду «Каайлы органнарынга ажыл-албаны дээш» медальдың бирги чергези, Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле оперативтиг албанынга албан-хүлээлге эрттирип чораан Евгений Наксыл-оол «Каайлы органнарынга ажыл-албаны дээш» медальдың үшкү чергези-биле шаңнатканнар.
Россияның федералдыг каайлы албанының удуртукчузунуң өөрүп четтириишкин бижиин «Хандагайты» каайлы постузунуң начальнигиниң оралакчызы Эртине Ооржакка, Сибирьниң таможня эргелелиниң начальнигиниң өөрүп четтириишкин бижиин Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле кинология килдизиниң начальниги Соян Ховендейге, Красноярск таможнязының начальнигиниң өөрүп четтириишкин бижиктерин Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле албанының чолаачызы Орлан Түлүшке, Красноярск таможнязының Тыва Республика талазы-биле албанының инспекторлары Долгар Ооржакка, Айлана Шаалыга, Урана Серепке, Белек Ойдупаага, Азиана Моңгушка оларга тывыскан.
Сенатор Дина Оюн Тываның каайлы ажылдакчыларынга оларның профессионал байырлалы-биле байырны чедирип, Красноярск таможнязының начальнигиниң оралакчызы, Тыва Республика талазы-биле каайлы албанының начальниги Виталий Петрунинге Россияның каайлы албанын 2013 – 2023 чылдарда удуртуп турган, амгы үеде Федерация Чөвүлелиниң камгалал болгаш айыыл чок чорук талазы-биле комитединиң даргазы Владимир Булавинниң байырын дамчыткан.
Кызыл хоорайның бичии спортчулары, уран чүүлдүң өөредилге черлериниң сургуулдары, Президентиниң кадет училищезиниң кадеттери, Росгвардия, Ростаможня болгаш өске-даа албан черлериниң бот-тывынгыр артистери Россияның каайлы ажылдакчызының хүнүнге тураскааткан хуралдың киржикчилеринге аян тудуп, ырлап-самнап бараан болганнар.
Ш. ЛОПСАН.
Буян Ооржактың ,
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №82 2024 чылдың октябрь 26
Ш. ЛОПСАН.
Буян Ооржактың , Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №82 2024 чылдың октябрь 26